My Greek Odyssey

Kantyli.com

 

Help Saint Catherine's Monastery of Mt Sinai

 

Continuing Orthodox monasticism’s oldest unbroken tradition, Sinai monks still liturgize, shoeless, over the roots of the Burning Bush. On the holy ground where Moses was commanded to remove his sandals – together with all earthly logic – monks turn diversity’s polarizing forces to unity – some of the ways St. Catherine’s Monastery brings Byzantium’s patristic spirit into the modern era as living tradition.

One need look no further than the Monastery’s name for evidence of its universal relevance: no one really knows how or when the “Sacred and Imperial Monastery of the God-trodden Mountain of Sinai” became popularly known as St. Catherine’s – just that the change took hold as the Saint’s renown escalated throughout Europe and Russia. This transpired after her miracle-working relics were brought to Rouen by monks in the 11th century.

As magnet to pilgrims from every corner of the globe, the Greek Orthodox monastery embodies a past steeped not in its own reflection, but in the purity of Christ’s message. In the words of Sinai elder Father Pavlos, “Authentic love is to preserve the truth as we received it, so we may hand it on, unblemished, to those who come after us.”

At the heart of this discipline beats the Sinaite love for simplicity of soul. With freedom from sin as its object, simplicity accepts nothing man-made in place of the freedom granted humankind in Genesis – freedom not to choose between right and wrong, but from the constant necessity of doing so. Before shedding the divine likeness by failing to return God’s love, the simplicity of human nature was afflicted by none of subsequent humanity’s drift toward sin.

And the heart of simplicity of soul? The elder’s answer again betrays the clarity of an ascetic lifetime devoted to prayer: “Love God first, above all else.”

Monks at the Burning Bush devoted their first chapel to the Annunciation, the announcement to the Theotokos that she was selected by God to bestow human nature upon His Son. He who was begotten before all ages without a mother, would now be born without a father – if the Virgin agreed. Without her free consent the Incarnation could not take place – but what human logic could process such tidings? The Holy Virgin did not stop even to contemplate the censure, and worse, that greeted unwedded motherhood in her society. Loving God before herself, she loves others not for the return of their good opinion, but with the boundless love of God for their soul. With her heartfelt “yes,” the living “ark of the covenant” is overlaid with gold, not by human hands to contain the words of the Law given to Moses on Sinai – but by the Holy Spirit, to contain the uncontainable Word Himself. It is due to the purity of her love for God that a simple Maiden becomes the inexhaustible Treasury of life for mankind, and in the shadow of Mount Sinai, the First commandment does not just precede the Second, it renders it possible. Only by loving God above all else can we hope to love others, according to Father Pavlos:

“Love begins in God. First we love God above everything and everybody. Then ourselves, for Christ said to love your neighbor as yourself. Love then goes out from us to other people, and finally, to all of Creation. (Saints have exceeded this by loving others more than themselves, but Christ does not ask this.)”

Saint Paul notes that Christ died for us while we were yet sinners. Lacking the simplicity of the divine likeness, our own love does not so generously tolerate our neighbor’s foibles. But in loving God first, beyond all else, we surpass our limits through union with the Source of love. When God comes to abide, to energize within us according to His perfect will, empowering our human energies with His divine ones, the inexhaustible stores of that love become our own. In the nuanced idiom of Saint Isaac the Syrian:

Love incited by something external is like a small lamp whose flame is fed with oil, or like a stream fed by rains where flow stops when the rains cease. But love whose object is God, is like a fountain gushing forth from the earth. Its flow never ceases, for He Himself is the source of this love and also its food which never grows scarce.

Consistent with the imagery of the Burning Bush, whose flaming branches are illumined, but never consumed, by the divine fire set alight in the soul by the Word of God, the ascetic theology of the Sinai school burns with a fire that unifies in an incorruptible way, for it neither supports the characterization of peoples, nor their homogenization. Both monks and their Bedouin neighbors attest to bonds of cooperation that go back 15 centuries. Unhindered by different faiths, each group reaches out to the need of the other. And when the Sinai was administered by the Israeli government from 1967-79, things were very much the same. It is through our brother after all, that Christ wishes to reach us. As a result, without condescension to the sin of “people-pleasing” (cultivating others’ good opinion), a Sinai monastic soon learns to protect the inner peace of others, in order to enjoy his own.

The earliest literature attests to the operation of an infirmary by the Monastery for the benefit of its desert neighbors, a custom modernized by today’s monks with donated, state of the art equipment, and assistance with medicines and basic provisions. But the currents of mutual peace in this environment run much deeper than the superficialities of economic philanthropy: The Sinai tradition is rooted in profound respect for the freedom of others – the philanthropy of the Holy Trinity.

The granite wilderness is a soft and beautiful one, of many hues. But the lack of greenery starves the soul for the consolation of foliage. One turns inward for shade, to the only refuge available, the shelter of the will of God, for as the mountains suspended all about gently confide, there is no other.

Accepting and accepted by all, without sensing any need to blur the distinctions that characterize its own confession of faith, it is a question how the Sinai community retained its Greek identity under the successive political pressures of so extended a timeline, in a far flung outpost of the empire, indeed, so many centuries after its fall. Or, more to the point, how did the community’s Greek identity absorb successive influences into a “unity of diversity,” rather than the opposite – the diverse “unity” that eats away from within at the civilizations of the so-called “Enlightenment”? Having never bowed to demands that replaced the glorification of God with that of man, the eternal present of Mount Sinai spans untold ages as night yet hands its glory to day, and day to night, in the incandescent liturgies of the Burning Bush chapel. Illumined only by the flicker of candlelight on golden mosaic, enigmatic mysteries locked within early antiquity’s sacred masterworks emerge into relief with each approaching dawn, only to recede once more into the shadows of midnight vigils, as subdued tones of ancient Byzantine chant suggest that the sixth century simply never ended in Sinai.

Of course, the Byzantine identity that yet typifies the community has always extended beyond the Greek one, in the modern sense at least, if it reflected the collective consciousness of what was then considered the civilized world. Does it suffice then, to note that Byzantium’s culture always transcended provincial limits, in that, following Roman precedent, the empire united the plethora of cultures surrounding the Mediterranean under a commonality of shared values?

Shared values however are not moribund ones. The momentum of classical philosophy’s relentless search for truth fueled the tension between Greek Christianity and Platonist schools that innervated the intellectual life of late antiquity well into the Byzantine era. Tracing the influence of Hellenistic and Judaic thought upon one another through the evolution of classical concepts like divine energeia, as the first monastics sought union with God in the Uncreated Light of the Burning Bush, it quickly emerges how dynamic were the prevailing forces that preserved the Sinaite worldview from the idiosyncrasies of self-absorption. The visions that shaped it were too disparate; their sources too deep in the ancient world.

Despite the Monastery’s location on the remote frontier of the empire, the literature proves Sinai’s early monks to have been surprisingly tuned in to the currents of their times. Anastasios of Sinai for one, is noted for his prolific writings on the monothelite controversies of the seventh century; before him, John Klimakos demonstrates fluency with theological concerns throughout his Ladder of Divine Ascent, remarking at the outset that following Christ is contingent upon accurate belief in the Holy Trinity. Reading Monastery history by the light of its own legacy, Sinai Librarian Father Justin cites the complexity of Sinai’s vast manuscript collections as evidence of a world “more interconnected than scholars have often been willing to grant.”

It is said that a society disgorges both its least and most innovative personalities to distant shores. If so, those who landed on the Sinai’s presumably populated the creative end of the spectrum; unable to assimilate and adapt, who could have survived such a harsh environment? More to the point, who could have met the challenge of its granite silence? “Unless a man’s heart has first been filled with the presence of God,” says Father Pavlos, “he cannot endure stillness.” Anyone who has tried it knows that solitude is not for the faint-hearted, for as manifested by the immaterial fire of the Burning Bush, God is beyond everything we know. In order to find Him, one must be willing to eclipse the limits of his own understanding, for God is describable only by what He is not – unlimited, inconceivable, ineffable, boundless. Orthodox theology thus looks beyond intellectual contemplation to experiential knowledge of God, the personal experience of His divine energies. Outside human logic, this is the essence of the life of the monk – indeed of all Christian life – and where unity exists, it can only start here.

************************

“Like a vision of heaven in the wilderness of Moses,” the desert monastics of the Sinai continue to enjoy the peace of mutual respect with the Bedouin tribes with whom they have lived and worked since before the dawn of Islam, in the shadow of the Holy Summit where Moses received the tablets inscribed by the finger of God with the Judaic Law.

In recent years however, due to the humanitarian crises of the Middle East and the crippled Greek economy, the Holy Monastery has lost the financial support elemental to sustaining its role as guardian of this sacred legacy. True to an ethic that says it is better to give than receive, however, the monks maintain their desert tradition of not seeking charity.

Given this tenuous situation, Friends of Mount Sinai Monastery (FMSM) was launched in January, 2015 to assist the monks’ efforts to keep the holy tradition of the ancient Monastery alive. An independent 501(c)(3) charity, FMSM is the only IRS-approved nonprofit dedicated to the general support of St. Catherine's Monastery at Mount Sinai.

His Eminence Archbishop Damianos of Sinai, Pharan, and Raitho has said:

"The great and difficult journey into the desert is something desired by all who value inner peace. Hence, the monks consider the continued operation of the monastery a duty not just to themselves, but to the visitors who reach this wilderness from all corners of the world, hoping to experience the stillness that exists between the soul and God amidst such beauty sanctified by the divine Presence – where the voice of God may still be heard. While the Sinai monks have no wish to burden others, even very modest contributions go far in Egypt. Together with the prayers of the faithful, these will sustain the Monastery in the spiritual goals which have rendered it a global symbol of multiculturalism."

Donations are transferred to St. Catherine’s intact, without diminution except for the small fees charged by financial institutions.

Single or recurring donations can be set up through PayPal on: http://www.mountsinaimonastery.org/donate/

Other resources:

Facebook: https://www.facebook.com/Friends-of-Mount-Sinai-Monastery-909870469077630/timeline/

Instagram: https://instagram.com/sinaimonastery/

Twitter: https://twitter.com/FMSMStCatherine

 

Byzantine Chant - Vesperal Canon of St. Catherine

 

ΕΠΙΛΟΓΟΣ: ΙΘΑΚΗ

 

 

 

ΣΑΝ ΒΓΕΙΣ ΣΤΟΝ ΠΗΓΑΙΜΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΘΑΚΗ,

ΝΑ ΕΥΧΕΣΑΙ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΜΑΚΡΥΣ Ο ΔΡΟΜΟΣ,

ΓΕΜΑΤΟΣ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΕΣ, ΓΕΜΑΤΟΣ ΓΝΩΣΕΙΣ.

 

Από το ποίημα «Ιθάκη»

 

Του Κ. Καβάφη.

Πενήντα εννέα χρόνια έχουν περάσει από τότε που το πλοίο που μετέφερε  τους γονείς μου και εμένα, έπλεε στον Βόσπορο, για μια νέα ζωή στην Αμερική. Το μέρος που γεννήθηκα, σαν μια μακρινή Ιθάκη, συνυπήρχε ως μόνιμη συντροφιά, στις πτυχές του μυαλού μου. Οι αναμνήσεις των γονιών έγιναν δικές μου και τώρα τα φαντάσματα του παρελθόντος με καλούν να γυρίσω εκεί. Με συνόδευσε η αδερφή μου, σε αυτό το ταξίδι, γεννημένη στην Αμερική, αλλά αναθρεμμένη κι αυτή με τις ίδιες γερές δόσεις αναμνήσεων, ονομάτων, τοποθεσιών και τραγωδιών, χαμένων στην ομίχλη του χρόνου.   Σαν τα χελιδόνια πετάξαμε ενστικτωδώς πίσω, στην εδώ και πολύ καιρό ξεχασμένη φωλιά, εξοπλισμένοι με ελάχιστα στοιχεία, που έπρεπε να ενωθούν, σαν  ένα παζλ με πολλά χαμένα κομμάτια.

         Ακόμη και τώρα, κατά την επιστροφή μου εκεί, ήταν δύσκολο να βγάλω νόημα με τα ανάμεικτα συναισθήματα, που μου προκαλούσε η πόλη του Βοσπόρου. Δεν είχα ξαναεπιστρέψει εκεί  από τότε που φύγαμε με τα επακόλουθα γεγονότα του Σεπτέμβρη του ΄55. Το φοβερό μίσος και η καταστροφή που εξαπλώθηκε από τους ταραχοποιούς, αποδεκάτισε την κάποτε ακμάζουσα ελληνική κοινότητα  και έσβησε για πάντα  την μνήμη μιας πιο ανεξίθρησκης πολυπολιτισμικής πόλης. Η  Κωνσταντινούπολη έχει αλλάξει πολύ σε σχέση με την πόλη που άφησα πίσω μου το 1956.

         Ο προπάππους μου, ο Φώτης, έφυγε από το χωριό που καταγόταν, την Πολύτσανη και καθιερώθηκε ως έμπορος στην Κωνσταντινούπολη, πάνω στην αλλαγή του αιώνα. Εκεί, πέτυχε ευημερώντας σε μια μικρή πόλη, τοποθετημένη στις ακτές του Βοσπόρου, ονομαζόμενη Νιχώρι, ένα προάστιο της Πόλης. Ο πληθυσμός ήταν ως επί το πλείστον Έλληνες, με κάποιο αριθμό Εβραίων, Αρμένιων, όπως επίσης και Τούρκων. Αργότερα, πέρασε την επιχείρηση στον μεγαλύτερο και πιο ικανό γιο του, τον παππού μου Παναγιώτη.

         Η μητέρα μου και τα αδέρφια της μεγάλωσαν στην Τουρκία. Φύγαμε από την Τουρκία το 1956, έχοντας επιζήσει από έναν διωγμό, για τον οποίο έγινε η ελάχιστη αναφορά στους Τάιμς της Νέας Υόρκης. Αρχικά, τραπήκαμε σε φυγή προς την Ελλάδα, όπου μια παρόμοια προστατευμένη Μουσουλμανική μειονότητα στην Θράκη, δεν υπέστη καμία προσβολή από εκδικητικούς Έλληνες. Αντιθέτως, αυτή η μειονότητα έχει μεγαλώσει σε πληθυσμό, εκπροσωπείται στην ελληνική Βουλή  και επιδοτείται, κατά ένα μέρος από την ελληνική κυβέρνηση. Μέσα σε λίγα χρόνια, μια ζωντανή και «προστατευμένη»  κοινότητα, των  εκατό χιλιάδων  και παραπάνω Ελλήνων, στάλθηκε πακέτο, χωρίς επιστροφή.       

         Στην Τουρκία, οι Έλληνες πάντα περπατούσαν σε τεντωμένο σχοινί, ανάμεσα στην λαμπερή ευημερία και την επικείμενη καταστροφή. Με βάση τον κάθε άνθρωπο, οι Έλληνες και οι Τούρκοι, που έζησαν κοντά ο ένας με τον άλλο, είναι ικανοί να αναπτύξουν έναν απρόθυμο αλληλοσεβασμό και έναν πιο ανεκτικό τρόπο συμβίωσης. Κάτω όμως από τον λούστρο της αμοιβαίας ανθρωπιάς, οι δυο λαοί έχουν μια κοινή ιστορία, μακρά και αιματοβαμμένη. Είναι αποδεδειγμένο ότι σε αυτή την σχέση, οι Έλληνες, όσο κι αν ήταν πλούσιοι, φιλόξενοι, πανούργοι και έξυπνοι, διακατέχονταν πάντα από μια δουλοπρέπεια   έναντι των Τούρκων. Την μόνη εποχή που οι Έλληνες διέκοψαν αυτού του είδους την σχέση με τους Τούρκους, ήταν κατά την διάρκεια του πολέμου. Παρομοίως, η μόνη φορά που οι Τούρκοι μπόρεσαν να διατηρήσουν αυτήν την σχέση σε μία αποδεκτή ισορροπία, ήταν όταν κατάφεραν να κυριαρχήσουν στους Έλληνες και να συντηρήσουν αυτήν την κυριαρχία. Αν προσθέσουμε σε αυτόν την εκρηκτική σχέση και την υποκείμενη σύγκρουση ανάμεσα στο Ισλάμ και τον Χριστιανισμό, τότε καταλαβαίνουμε ότι οι Έλληνες έπρεπε να ζουν σε έναν εναλλακτικό κόσμο, στον οποίο το Ισλάμ πηγαίνει από την ανεκτικότητα στην επιθετικότητα και από την ειρηνική συνύπαρξη στο Τζιχάντ.

         Για να καταλάβουμε την  σχέση μεταξύ της Οθωμανικής Τουρκίας και της σύγχρονης Τουρκίας, θα πρέπει να κατανοήσουμε το γεγονός ότι οι Τούρκοι βλέπουν τους εαυτούς τους σαν κληρονόμους μιας αυτοκρατορίας και ότι πιστεύουν ότι είναι ακόμη μια μεγάλη παγκόσμια δύναμη, που απαιτεί σεβασμό. Μέσα στα πλαίσια αυτής της αυτοκρατορίας δεν υπάρχει πια χώρος για ενοχλητικές μειονότητες, όπως Αρμένιοι, Ασσύριοι, Κούρδοι ή Έλληνες. Οι Τούρκοι δεν έχουν φίλους άλλους εκτός από Τούρκους και έτσι είναι τα πράγματα. Για να καθιερωθεί η Τουρκική φυλετική καθαρότητα και να εξασφαλισθεί ο ζωτικός χώρος για τους αυτοαποκαλούμενους καθαρούς Τούρκους, οι μειονότητες πρέπει να απαλειφθούν, είτε μέσω γενοκτονίας, είτε μέσω εθνικής εκκαθάρισης. Και για να είμαστε ειλικρινείς, οι Τούρκοι έχουν αποκτήσει εξαιρετική πείρα στο κομμάτι εθνική εκκαθάριση, έχοντας σαν απόδειξη τις επιτυχίες τους σε αυτόν τον τομέα, μέσα στα τελευταία εκατό χρόνια.

         Πουθενά δεν έγινε πιο αντιληπτό το κομμάτι της εκκαθάρισης όσο έγινε στην Κύπρο, ένα ιστορικώς και εγγενώς ελληνικό νησί, όπου πριν το 1974, το 83 τοις εκατό του πληθυσμού δεν ήταν μόνο ελληνόφωνο, αλλά θεωρούσε και τον εαυτό του εκ ολοκλήρου Ελληνικό. Αν οι Έλληνες λαχταρούσαν την ένωση ή την συνένωση με την πατρίδα, οι Τούρκοι ποθούσαν το αντίστοιχο, με άλλη ονομασία: Τακσίμ(διχοτόμηση).  Το επίπεδο της Τουρκικής μειονότητας δεν ήταν εμπόδιο, επειδή η Τουρκία, διατηρώντας την ιδεολογία της, κατάφερε να πάρει σχεδόν το μισό νησί, να το εκκαθαρίσει από τους Έλληνες κατοίκους του, σκοτώνοντας τους ή στέλνοντας τους πρόσφυγες και να το ενισχύσει με πληθυσμό Τούρκων από την Ανατολία, και κατ’ αυτόν τον τρόπο εκτελώντας ουσιαστικά μια διχοτόμηση, με το έτσι θέλω, βαφτίζοντας, συγχρόνως, τις πράξεις του νόμιμες.

         Η  Κωνσταντινούπολη είναι μια από τις πιο πυκνοκατοικημένες πόλεις στον κόσμο, με πληθυσμό πάνω από δώδεκα εκατομμύρια. Κατά την διάρκεια της διαμονής μας εκεί, στην μέση ενός καυτού, αποχαυνωτικού καλοκαιριού, μια από τις πιο αξέχαστες εντυπώσεις μου αποτελούν τα πλήθη ανθρώπων που περπατούσαν στους δρόμους της πόλης, τις οικογένειες που κάθονταν στο γρασίδι, κάνοντας πικ-νικ, τα παιδιά που έτρωγαν παγωτό γελώντας και τα ζευγάρια που κρατούσαν ο ένας το χέρι του άλλου. Είναι φυσικά ένα μέρος με αντιθέσεις, μια σύγχρονη πολυσύχναστη πόλη, γεμάτη αυξανόμενη κίνηση οχημάτων και ψηλά κτίρια, σε αντίθεση με το σκηνικό των Βυζαντινών και Οθωμανικών αρχαιοτήτων, που δεσπόζουν ως επίμονοι υπενθυμιτές του παρελθόντος της.

         Παλιές, ξεχασμένες μνήμες, σκονισμένες και καλυμμένες με ιστούς αράχνης, άρχισαν ξαφνικά να βγαίνουν από τον λήθαργο τους, καθώς περπατούσα στους δρόμους, την πρώτη βραδιά στην πόλη. Τα στενά λιθόστρωτα σοκάκια, οι μπουγάδες κρεμασμένες σε σκοινιά μεταξύ των κτιρίων πάνω από τους δρόμους, το κάλεσμα για προσευχή, προερχόμενο από τα ηχεία των μιναρέδων από απόσταση. Όλα μου ήρθαν ξανά, ξεχειλίζοντας το μυαλό.

         Την επόμενη μέρα, πήραμε τον δρόμο για την πλατεία Τακσίμ και το άγαλμα του Κεμάλ Αττατούρκ. Στην σύγχρονη Τουρκία, η παρουσία του είναι πάντοτε αισθητή, μια μόνιμη υπενθύμιση της κοσμικής του κληρονομιάς. Παρόλα αυτά, μου έμοιαζε τώρα κοντότερος, λιγότερο απειλητικός και επισκιασμένος από τα ψηλά κτίρια που περιστοίχιζαν την πλατεία. Παρακολουθεί από ψηλά τις όλο και αυξανόμενες Τουρκάλες, να φορούν προκλητικά την μαντίλα, κάτι που έβγαλε από τον νόμο του σε ένα βαθμό, στην προσπάθεια του να εκμοντερνίσει την Τουρκία. 

         Η γιαγιά με έφερνε συχνά σε αυτή την πλατεία, η οποία βρισκόταν κοντά στο διαμέρισμά μας στην Τσιχανγκίρ. Αγόρασα και μοιραστήκαμε ένα σουσαμένιο κουλουράκι, σαν εκείνα που συνήθιζε να μου αγοράζει και καθώς το δάγκωνα η ξεχασμένη γεύση του με πλημμύρισε.

         Εκεί, πέρα από το άγαλμα, δέσποζε ο Καθεδρικός τρούλος της Αγίας Τριάδος,   της εκκλησίας όπου βαπτίστηκα και αναγεννήθηκα. Ο πατέρας μου υπήρξε γραμματέας εκεί. Ο Καθεδρικός ήταν κλειστός στους επισκέπτες, όπως μας ενημέρωσε ο Τούρκος επιστάτης. Πρόσεξα δύο μοναχές στην αυλή και τις ρώτησα στα ελληνικά αν ήταν εφικτό να μπούμε μέσα. Μας χαμογέλασαν και μία από αυτές μίλησε στον επιστάτη, που απρόθυμα μας επέτρεψε την είσοδο. Μπαίνοντας, άναψα μερικά κεριά στον προθάλαμο. Προχώρησα στο εσωτερικό που σου έκοβε την ανάσα με την επιβλητικότητα του θεόρατου τρούλου και τα δάκρυα άρχισαν να κυλούν στο πρόσωπό μου. Η εκκλησία ήταν καλοδιατηρημένη, αλλά άδεια.

         Σπάνια ακούει πια κανείς τα κλάματα των μωρών να βαπτίζονται εκεί. Οι μόνοι προσκυνητές που έρχονται είναι μερικοί ηλικιωμένοι εναπομείναντες, που είναι υπερβολικά γέροι για να αλλάξουν ή να φύγουν. Όλες οι εκκλησίες που επισκεφτήκαμε ήταν σιωπηλές και παρόμοια άδειες. Η πόλη έμοιαζε με ένα είδος ψεύτικου θιάσου, που προσποιούταν στον έξω κόσμο ότι υπήρχε πραγματικά θρησκευτική ελευθερία στην Τουρκία.   

         Συνεχίσαμε την βόλτα μας στην παλιά μου γειτονιά και ενώ τρώγαμε κεμπάπ σε κάποιο υπαίθριο μαγαζί, προσπάθησα να θυμηθώ, που είχα ζήσει τα πρώτα χρόνια της ζωής μου. Η αδερφή μου, ίδια η μητέρα μου, πάντα σε επιφυλακή για ευκαιρίες και πάντα έτοιμη για παζάρια φέρνοντας στα όρια του τον εκάστοτε άμοιρο καταστηματάρχη, κατασκόπευε ένα μικρό μαγαζί με αντίκες. Το μαγαζί ήταν γεμάτο με τα συνήθη συντρίμμια προηγούμενων ζωών και καθώς περίμενα υπομονετικά έξω, έπιασα κουβέντα με τον μαγαζάτορα, που μιλούσε αγγλικά. Τον ρώτησα για την περιοχή, την οποία δείχνοντας την σχολίασε ότι σπάνια την επισκέπτονταν τουρίστες. «Τι σας φέρνει εδώ;», ρώτησε ευγενικά. «Αναμνήσεις!», απάντησα, εξηγώντας ότι η οικογένεια μου  κάποτε ζούσε σε αυτή την γειτονιά. «Καλώς ήρθες πίσω σε αυτήν!», μου απάντησε. Την ώρα που φεύγαμε, χώθηκε κάπου μέσα στο μαγαζί και γύρισε κρατώντας ένα παλιό σκουριασμένο κλειδί. «Το βρήκα αυτό στην Ανατολία. Είναι πολύ παλιό. Είναι ένα δώρο για σένα. Ας σου ανοίγει τις πόρτες, που ήταν κλειστές για πολύ καιρό!», είπε χαμογελώντας. Καθάρισα τον λαιμό μου, ορατά συγκινημένος. «Ις Αλλάχ!», έγνεψα, «Με το θέλημα του Θεού!». Σφίγγοντας το χέρι του, ψιθύρισα «Ευχαριστώ!».

         Το ξενοδοχείο μας ήταν ένα βήμα από τον Καθεδρικό ναό της Αγίας Σοφίας, όπου ένας μεγάλος αριθμός τουριστών και Τούρκων ομοίως στέκονται στην σειρά  για να δουν το εσωτερικό. Φάγαμε το πρωινό μας στην ταράτσα του ξενοδοχείου, απολαμβάνοντας την απαλή αύρα από τον Βόσπορο και χαζεύοντας την Αγία Σοφία. Διασχίζοντας  το κατώφλι του νάρθηκα περνώντας μέσα από την τεράστια πύλη, έκανα τον σταυρό μου σκύβοντας τρεις φορές. Παραξενευμένοι τουρίστες με κοιτούσαν.

         Η εκκλησία είναι χάρμα οφθαλμών, η κλίμακα της συντριπτική, εμπνέοντας δέος.    Έχει βεβηλωθεί διπλά και έχει γίνει λουτρό αίματος, μια φορά από Καθολικούς σταυροφόρους τον δέκατο τρίτο αιώνα και μετά από τα νικηφόρα στρατεύματα του Σουλτάνου Μεχμέτ, του κατακτητή της Κωνσταντινούπολης. Τώρα πια αποτελεί μουσείο με ανάγκη αναστύλωσης. Οι καμπάνες, η Αγία Τράπεζα και τα εικονοστάσια έχουν αφαιρεθεί και τα μωσαϊκά της έχουν ασβεστωθεί εδώ και πολύ καιρό. Στην θέση τους τεράστιοι δίσκοι με τα ονόματα του Αλλάχ, του Μωάμεθ και των πρώτων τεσσάρων χαλίφηδων έχουν τοποθετηθεί στις εσωτερικές κολώνες  και χτίστηκαν μιναρέδες, που στέκονται σαν φύλακες γύρω της. Περπατώντας μέσα στον χώρο που υπήρξε κάποτε το λαμπερό κόσμημα της Χριστιανοσύνης, ο καθένας μπορεί να θαυμάσει την περήφανη ομορφιά της και να θρηνήσει για την τωρινή της κατάντια. 

         Έχοντας μεγαλώσει με ιστορίες από την ζωή της μητέρας μου  από την γενέτειρα της, η αδερφή μου και εγώ σχεδιάσαμε ένα ημερήσιο ταξίδι εκεί. Οι λίγοι Έλληνες που έμειναν στα χωριά των ακτών του Βοσπόρου μας μετέφεραν σε μια πιο πολυπολιτισμική  και πιο ανεξίθρησκη πόλη. Τον δέκατο ένατο αιώνα, παρόλο που τα χωριά σαν το Νιχώρι ήταν κοντά στην πόλη, παρέμεναν απομονωμένα, μια που είχαν πρόσβαση μόνο με καΐκια ή με άλογο. Ο υπερπληθυσμός, η έλλειψη υγιεινής και οι επιδημίες, για να μην αναφέρω την αποπνικτική ατμόσφαιρα ανάμεσα στους τοίχους της πόλης, τους καλοκαιρινούς μήνες, έκαναν αυτά τα χωριά ελκυστικά σε ξένους πρεσβευτές, Φαναριώτες (ευυπόληπτοι Έλληνες που ζούσαν σε γειτονική του Πατριαρχείου περιοχή, το Φανάρι) και Τούρκοι πασάδες, οι οποίοι έχτισαν μεγαλοπρεπείς βίλες στις ακτές του Βοσπόρου συμβολίζοντας τον πολυτελή τρόπο ζωής τους και τα εκλεπτυσμένα γούστα τους. Αυτά τα εξοχικά, πάντα κατασκευασμένα από ξύλο, ονομαζόταν «γιαλί». Τα «γιαλί» άλλαξαν, όχι μόνο την όψη, αλλά επίσης και την κοινωνική πραγματικότητα των χωριών. Οι Έλληνες ψαράδες και αγρότες ζούσαν παρακείμενα των μελών μιας πολυεθνικής αριστοκρατίας και μπουρζουαζίας, η οποία τους μετέτρεψε αυτά τα χωριά σε παράκτια θέρετρα. Όταν οι Έλληνες από την Βόρεια Ήπειρο άρχιζαν να μετακινούνται σε αυτά τα χωριά, τα χωριά πήραν το παρατσούκλι «Αρβανιτοχώρι» (Αλβανικά χωριά). Καθώς αναμιγνύονταν με τους Έλληνες της Θράκης και των νησιών του Αιγαίου, αυτοί οι νέοι κάτοικοι αναζωπύρωσαν τον Ρωμαϊκό χαρακτήρα της περιοχής.

         Ο Έλληνας ποιητής Κωνσταντίνος Καβάφης έζησε στο Νιχώρι για τρία χρόνια, ως έφηβος. Η μητέρα του, Χαρίκλεια Φωτιάδου, προερχόταν από Κωνσταντινοπολίτικη οικογένεια, γι’ αυτό μετά από τον θάνατο του πατέρα του Καβάφη, η οικονομική κρίση  τους έφερε από την Αίγυπτο στην Κωνσταντινούπολη. Ο Καβάφης ερωτεύτηκε το πανόραμα και την φυσική ομορφιά που περίβαλλε το χωριό. Συγκεκριμένα, λάτρευε τους περιπάτους στους πράσινους λόφους και στον πεζόδρομο κατά μήκος της ακτής, ο οποίος παραμένει ότι καλύτερο θα μπορούσε να προσφέρει ο Βόσπορος.

         Η διαδρομή για το Νιχώρι, που τώρα ονομάζεται Γιενικόυ, ήταν κατά μήκος των ακτών του Βοσπόρου και περνούσε από τις δύο εντυπωσιακές, αιωρούμενες γέφυρες που ένωναν την Ευρωπαϊκή με την Ασιατική πλευρά. Χαριτολογούσα με τον οδηγό, που μιλούσε λιγότερα Αγγλικά από ότι εγώ Τουρκικά. Του είπα ότι η μητέρα μου ήταν από το Γιενικόυ. Με κοίταξε και ρώτησε αν ήταν Τουρκάλα. «Γιόκ, Ρωμ!», απάντησα. Κατάλαβε. Προσπάθησε όσο καλύτερα μπορούσε να μου δείχνει τα αξιοσημείωτα μέρη της διαδρομής μας. Που μας πήγαινε, δεν είχα την παραμικρή ιδέα. Τελικά, σταμάτησε το ταξί  στην κεντρική πύλη της εισόδου μιας περίφραξης. Η πινακίδα στα Ελληνικά και στα Τούρκικα μας πληροφορούσε ότι ήταν το Ελληνικό Ορθόδοξο κοιμητήριο. Χαμογέλασα πλατιά, έσφιξα το χέρι του και του έδωσα ένα γερό φιλοδώρημα, ευχαριστώντας τον σε σπαστά Τουρκικά: «Τέσεκουρ εντερίμχ!». Ο οδηγός του ταξί έγνεψε και χαμογέλασε. Η πόρτα ήταν ανοιχτή και μας καλούσε να την διασχίσουμε.

 

Με την Κατινα στο ταφω του παπου μας

 

         Περπατήσαμε κατά μήκος του μονοπατιού που σχηματιζόταν πλάι στην σειρά των τάφων και των δέντρων που τους συντρόφευαν. Το μέρος ήταν γαλήνιο, παρά την έκρηξη  χρωμάτων και ο αέρας φυσούσε απαλά ανάμεσα στα δέντρα. Περιπλανιόμουν ανάμεσα στους τάφους σαν να ήμουν μέσα σε κάποιο όνειρο, ενώ η αδερφή μου και ο γιος μου έμεναν πίσω προσπαθώντας να διαβάσουν τα ονόματα στις μαρμάρινες επιγραφές. Παρασύρθηκα ασυναίσθητα αλλού, πέφτοντας τελικά πάνω στον τάφο του παππού μου, με την ξεθωριασμένη φωτογραφία στην βάση του σταυρού, που ήταν πάνω του. Διάβασα τις ημερομηνίες και συνειδητοποίησα ότι μοιραζόμασταν την ίδια ημέρα γενεθλίων, πράγμα που δεν ήξερα ποτέ. Μείναμε για λίγο εκεί, προσευχόμενοι για την ψυχή του και  αυτές των προ-παππούδων μου.

          Το Γιενικόυ είναι τώρα ένα μοντέρνο προάστιο, διάσπαρτο από τις περιφραγμένες κατοικίες των πλουσίων και διάσημων, με αδιάκοπη φρούρηση μέσω καμερών ασφαλείας. Μία αντιπροσωπεία της Μερσεντές με τα αστραφτερά  σπορ αυτοκίνητα της να δεσπόζουν στην βιτρίνα της, είναι βολικά τοποθετημένη στον κεντρικό, μερικά μόλις τετράγωνα από το παλιό γωνιακό παντοπωλείο του παππού μου, που τώρα στεγάζει ένα φαρμακείο.

         Εφοδιασμένος με τις οδηγίες του θείου Ηλία, κινήσαμε να βρούμε ένα παραδοσιακό παλιό ξύλινο τριώροφο σπίτι, όπου είχε μεγαλώσει η μητέρα μου και την κοντινή εκκλησία της Παναγίας, η οποία δυστυχώς ήταν κλειστή. Καθίσαμε για λίγο στην αυλή της εκκλησίας, στην ζέστη του μεσημεριού, ανάμεσα στα φαντάσματα των ημερών που πέρασαν. Προσπάθησα να φανταστώ πως ήταν εκεί τα πράγματα σε ευτυχέστερες ημέρες, την εκκλησία κατάμεστη από πιστούς το Πάσχα, την μητέρα μου και τα αδέρφια της να επιστρέφουν σπίτι κρατώντας τις λαμπάδες, για να γράψουν τον σταυρό πάνω την εξώπορτα του σπιτιού τους. Ανιχνεύοντας πάλι τα βήματα τους, μας έφερα πιο κοντά σε όλα εκείνα τα μέλη της οικογένειας, που δεν είναι πια μαζί μας, έστω και για μια φευγαλέα στιγμή.

         Εκείνο το βράδυ πήγαμε για φαγητό σε ένα τοπικό εστιατόριο, αφού γυρίσαμε στο ξενοδοχείο μας. Ο ιδιοκτήτης, ένας νεαρός με το όνομα Αμπντούλ, καταλαβαίνοντας ότι ήμασταν Αμερικάνοι, μας έπιασε κουβέντα. Ζούσε στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής και  γύριζε σπίτι κάθε καλοκαίρι για να διαχειριστεί το οικογενειακό εστιατόριο. Οι Τούρκοι, σαν τους Έλληνες, είναι περίεργος λαός και δεν αργήσαμε να μάθουμε ο ένας για την ζωή του άλλου. Έκατσε μαζί μας και μας κέρασε ένα νοστιμότατο επιδόρπιο και μιλήσαμε για την θετή μας πατρίδα. Ο Αμπντούλ ήταν ένας συμπαθητικός, ζεστός και φιλικός τύπος, ένας ευγενικός οικοδεσπότης. «Πως σας φαίνεται η Ισταμπούλ;», μας ρώτησε. «Την αγαπάμε σαν να είναι δικιά μας», είπα με νόημα, χαμογελώντας. Χαμογέλασε και αυτός. «Ξέρετε οι Έλληνες και οι Τούρκοι μοιάζουν πολύ, είτε το παραδέχονται είτε όχι! Μόνο η θρησκεία μας, μας χωρίζει!».

         Ακολούθησε μια παρατεταμένη σιωπή. «Ίσως,», απάντησα διφορούμενα, «κάποια μέρα να μπορέσουμε να μάθουμε να ζούμε ο ένας δίπλα στον άλλο ξανά!». Ήξερα ότι τα σημάδια για το μέλλον δεν ήταν ενθαρρυντικά.  Ένας ανανεωμένος Ισλαμισμός και ένας βαθύς, εύρωστος εθνικισμός καλλιεργούνταν στην Τουρκία, μια χώρα που συνέχιζε τις επεκτατικές της βλέψεις σε βάρος της Ελλάδας. Δεν είναι μυστικό το ότι η ηγεσία της ποθεί να ανανεώσει το Οθωμανικό κληροδότημα. Ότι κι αν σκέφτονται πολλοί καλοπροαίρετοι, προσανατολισμένοι στην Δυτική νοοτροπία Τούρκοι, οι πασάδες αναπόφευκτα θα υπερβούν. «Ειρήνη στον κόσμο και ειρήνη στο σπίτι μας!», το ρητό του Αττατούρκ, θα αναιρεθεί αναπόφευκτα και αυτό, σε βάρος όλης της περιοχής. Επιλέξαμε να αγνοήσουμε την πολιτική και την θρησκεία εκείνη την νύχτα, προτιμώντας και οι τέσσερεις να μιλάμε και να γελάμε για άλλα πράγματα, μέχρι που τελικά φύγαμε, για να ετοιμαστούμε για την τελευταία μας μέρα στην Τουρκία.

         Τα εννιά Πριγκηποννήσια απέχουν μια ώρα με το καράβι από τον σταθμό Καταμπά στην Ισταμπούλ. Είναι ένα ήσυχο καταφύγιο, μακριά από την φασαρία της πόλης. Η κυκλοφορία των αυτοκινήτων απαγορεύεται εκεί, ενώ τα άλογα και οι άμαξες προτιμώνται ακόμη ως μέσα μεταφοράς. Ένα μέρος εξορίας για τους Βυζαντινούς και τους Οθωμανούς Πρίγκιπες, αποτελεί τώρα ένα υψηλού κόστους μέρος απόδρασης για τους καλά κρατημένους Τούρκους. Οι Έλληνες που κάποτε κατοικούσαν στα νησιά είναι σχεδόν εξαφανισμένοι και η σπάνια παρουσία τους αποτελεί το απομεινάρι του ελληνικού παρελθόντος των νησιών. Ο πατέρας μου συχνά ανέτρεχε στα επτά χρόνια που πέρασε εκεί, από το 1938 έως το 1945. Θυμόταν το νησί της Χάλκης ή αλλιώς Χεϋμπελιάντα, σαν το πιο όμορφο μέρος που είχε δει ποτέ. Η σχολή δεσπόζει στην κορυφή του πιο ψηλού λόφου του νησιού, γνωστού ως ο λόφος της ελπίδας. Χτισμένη το 1844, με τα θεμέλια και τις εγκαταστάσεις της να διατηρούνται στην αρχική τους κατάσταση, περιμένει να γεμίσει με  μελλοντικούς πατριάρχες  και πάλι μια μέρα, γεμάτους νεανικό ενθουσιασμό. Μπαίνοντας στην κεντρική είσοδο, άναψα ένα κερί και φίλησα την εικόνα της Παναγίας που κρατούσε τον Λυτρωτή. Ήταν ένα αλλόκοτο συναίσθημα για μένα να περπατώ στις ίδιες αίθουσες που είχε γνωρίσει ο πατέρας μου τόσο καλά, και να προσκυνώ στο ίδιο κεντρικό παρεκκλήσι όπου ο μπαμπάς μου έψελνε στην σχολική χορωδία. Είναι ένα μέρος όπου ο χρόνος μοιάζει σαν να έχει σταματήσει.

         Ο μέλλον της σχολής είναι αμφίβολο και μαζί με αυτό και η μοίρα του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Ένα πορτρέτο του Κεμάλ Αττατούρκ κοιτάζει ευ’ υψηλού τις άδειες αίθουσες, σαν να θέλει να μας θυμίσει ότι παρακολουθούν οι ομοϊδεάτες του, μήπως οι φοιτητές συνωμοτούν για την καταστροφή των εβδομήντα εκατομμυρίων Τούρκων. Ο πατριάρχης πρέπει να είναι ένας Τούρκος πολίτης και αφού δεν υπάρχει πια σχολή για ιερείς στην Τουρκία, είναι θέμα χρόνου να εξαλείψουν οι απαραίτητοι υποψήφιοι ολοκληρωτικά. Καθώς το καράβι απομακρυνόταν από το νησί, δεν μπορούσα να πάρω τα μάτια μου από το κτίριο στον λόφο ή να σταματήσω να σκέφτομαι τον Μπαμπά. Μετάνιωσα που δεν είχα ποτέ την ευκαιρία να κάνω αυτό το ταξίδι μαζί του.

         Στο αεροδρόμιο, μέσα από τον έλεγχο των διαβατηρίων, ο υπάλληλος του τελωνείου κοίταξε το διαβατήριο μου και παρατηρώντας τον τόπο γεννήσεως μου, γύρισε  και μου μίλησε στα Τούρκικα. Τον κοίταξα κατάματα: «Συγγνώμη, δεν μιλώ Τούρκικα. Η οικογένεια μου έπρεπε να φύγει από την Τουρκία προτού προλάβω να μάθω!». Μου έγνεψε να περάσω.

         Κάπως έτσι τελείωσε η επιστροφή μου στην άπιαστη Ιθάκη των ονείρων μου, όπου σαν τον Οδυσσέα ήμουν ένας ξένος στην ίδια μου την πατρίδα. Η Ιθάκη έκανε το ταξίδι εφικτό, όμως καθώς ανατρέχω στο δικό μου ταξίδι, συνειδητοποιώ τώρα ότι δεν ήταν τα μέρη στη διαδρομή μου αλλά οι άνθρωποι που άφησαν το στίγμα τους στην ζωή μου. Με έπλασαν και μου έδωσαν μορφή ο καθένας τους, κατά κάποιο τρόπο. Είμαστε όλοι κομμάτια των εμπειριών μας, σφυρηλατημένοι στον κλίβανο του χρόνου. Παρόλο που αποκτούμε διαφορετικές ετικέτες, στο τέλος, η ανθρωπιά μας είναι μοναδική για το συγκεκριμένο ταξίδι της ζωής του καθένα μας. Έτσι πλασμένοι, αφήνουμε το δικό μας στίγμα στον κόσμο και δίνουμε το σχήμα μας σε άλλους, ελπίζοντας για το καλύτερο. Η γενέτειρα δεν είχε τίποτα άλλο να προσφέρει, εκτός από τις σκιές ενός παρελθόντος που ξεθωριάζει.

ΒΟΣΠΟΡΟΣ-Aλκίνοος Ιωαννίδης

ΤΑ ΠΕΤΡΙΝΑ ΧΡΟΝΙΑ

 

        

          Στο ταξίδι με το λεωφορείο για την Αθήνα, ένας μικροκαμωμένος άντρας έκατσε δίπλα μου. Τον αναγνώρισα από το μοναστήρι, αλλά δεν είπα τίποτα, προτιμώντας να κάτσω ήσυχα, βυθισμένος στις σκέψεις μου. Καθώς οι εικόνες της ανθισμένης φύσης περνούσαν από δίπλα μου και ο ήχος του κλαρίνου, από το ραδιόφωνο του οδηγού, ηχούσε στα αυτιά μου, το μυαλό μου παρέμενε ακόμη πίσω στο μοναστήρι. Ο άντρας δίπλα μου με έβγαλε από την απορροφημένη μου σκέψη. Μου ψιθύρισε: «Σε θυμάμαι από το μοναστήρι. Είμαι ο Χαράλαμπος, αλλά όλοι με φωνάζουν Λάμπη!».   Αναλογίστηκα για λίγο το νόημα του ονόματός του «λάμπω από χαρά», παρατηρώντας ότι δεν ήταν ούτε χαρούμενος, ούτε λαμπερός. «Πως σε φωνάζουν;», ρώτησε.

         «Σταύρο!», απάντησα.

         «Και από πού είσαι Σταύρο;».

         «Από την Αμερική!», απάντησα. «Ένας από τους μοναχούς είναι γιος μου!».

         Κοντοστάθηκε για λίγο. «Α! Ναι! Ο Πατέρας Παντελεήμων!», είπε, τρίβοντας το γένι από το πιγούνι του, «Ζεις τόσο μακριά από τον γιο σου;». Είχε καταλάβει, μέσα στα λίγα λεπτά που με γνώριζε,  τι με απασχολούσε. «Τι καλό παιδί που είναι!», συνέχισε, καλμάροντας τον πόνο μου. «Μπορώ να τα καταλάβω αυτά τα πράγματα στην ηλικία μου. Μπορώ να ζυγίσω τους ανθρώπους εύκολα! Αυτό είναι και χάρισμα, αλλά είναι και κατάρα, μερικές φορές!».

         «Από πού είσαι;», τον ρώτησα.

         «Μεγάλωσα στην Καρδίτσα, αλλά τώρα ζω στον Πειραιά με τον γιο μου. Δεν πολύ νοιάζεται για μένα, αλλά η γυναίκα του νοιάζεται. Έχει καλή καρδιά. Έχω άλλα έξι παιδιά, όχι ότι με κοίταξαν καθόλου, μετά τον θάνατο της καημένης της γυναίκας μου! Από τότε προτιμώ να περιφέρομαι μια από εδώ και μια από εκεί, όσο με κρατούν αυτά τα πόδια! Όταν παύω να είμαι ευπρόσδεκτος, πάω παρακάτω!».

         Παρατήρησα το αυλακωμένο του μέτωπο, το ταλαιπωρημένο του δέρμα στο πρόσωπο και σκληροτράχηλα χέρια, αποτέλεσμα μια ζωής σκληρής δουλειάς. Δεν άργησε να κάνει την ερώτηση, που κάθε Έλληνας ρωτά σε άλλο Έλληνα, σαν να ψάχνει κάποια συγγένεια: «Από πού είναι οι γονείς σου;».

         Χαμογέλασα, γιατί ένιωσα ότι δεν θα μπορούσα, αργά ή γρήγορά να την αποφύγω. «Από την Κωνσταντινούπολη.» απάντησα.

         «Και μεγάλωσες στην Αμερική! Τα ελληνικά σου είναι πολύ καλά για Αμερικανάκι;», μου έκλεισε το μάτι παιχνιδιάρικα.

         «Επειδή η Ελληνίδα γυναίκα μου επιμένει να μιλώ ελληνικά!», είπα.

         Χαμογέλασε: «Μια Ελληνίδα γυναίκα είναι ευχή και κατάρα, φίλε μου, όπως και οι περισσότερες γυναίκες. Θα έπρεπε να το γνωρίζω, έχοντας ζήσει με μία για πενήντα χρόνια. Πέθανε πριν από μερικά χρόνια και μου λείπει αφάνταστα!». Έγινε σκεπτικός για λίγο, επιστρέφοντας στο φαγητό του, ψωμί και ελιές, φτύνοντας το κουκούτσι στο χέρι του. «Και τι δεν θ’ άδινα για ένα κολατσιό σαν αυτό όταν ήμουν μικρός, κατά την διάρκεια της κατοχής και μετά στον εμφύλιο, στα πέτρινα χρόνια. Ο Θεός προνοεί, αγόρι μου, ακόμη και για ένα ερείπιο σαν εμένα. Έχω περάσει μια σκληρή ζωή, με πόλεμο και φτώχεια. Έχω περάσει δέκα χρόνια στην Γερμανία, δουλεύοντας σε μια κουζίνα. Αφού μπούχτισα εκεί, γύρισα πίσω στην Ελλάδα και παντρεύτηκα και ο κουνιάδος μου μου βρήκε μια δουλειά στον σιδηρόδρομο. Μεγάλωσα παιδιά και τώρα με ευλόγησε ο Θεός να δω και εγγόνια. Έχω μια μικρή σύνταξη, αλλά δεν είναι αρκετή για να ζήσω, γι’ αυτό τα κουτσοφέρνω όπως μπορώ. Δεν θέλω να γίνομαι βάρος στα παιδιά μου. Το πιο πολύτιμο πράγμα που έχω αυτή την στιγμή είναι η ελευθερία μου. Όταν χάνεις την ελευθερία σου ή την δύναμη των ποδιών σου, τότε η ζωή γίνεται μίζερη. Ο γιος μου με φωνάζει αλήτη, επειδή δεν μένω σε ένα μέρος, περιμένοντας πότε θα πεθάνω. Τι είδος ζωής είναι αυτή, μου λες; Να περιμένω να πεθάνω; Οπότε και εγώ περιπλανιέμαι όταν ασφυκτιώ!». Άναψε τσιγάρο και τράβηξε μια βαθιά ρουφηξιά, βγάζοντας τον καπνό από τα ρουθούνια του. «Όλα τα λεφτά του κόσμου, δεν αξίζουν τίποτα, αν χάσεις την ελευθερία σου. Υπάρχουν χειρότερα πράγματα από την φτώχεια!».

         Καθίσαμε και οι δυο σιωπηλοί, βυθισμένοι στις σκέψεις μας.

         Όταν φτάσαμε στο σταθμό της Αθήνας, πήρε ο καθένας τον δρόμο του. Του Λάμπη η ζωή έμοιαζε με ένα είδος αλληγορίας, αντιπροσωπεύοντας το τι συμβαίνει γενικά στην χώρα του. Παρατηρώντας τον διαλυμένο εαυτό μου και νιώθοντας την βαθιά δυσφορία τόσων Ελλήνων, που μέσα σε αυτούς ανήκουν πολλοί άνθρωποι που γνωρίζω και αγαπώ, δεν μπορώ να μην παρομοιάσω τελικά και την Ελλάδα σαν αυτόν τον περιπλανώμενο ηλικιωμένο άντρα. Ήταν και αυτή εξαντλημένη, πέφτοντας από την μια καταστροφή στην άλλη, με ελάχιστες ελπίδες για το μέλλον. Την λέξη φτώχεια την ακούς συχνά, την σήμερον ημέρα στην Ελλάδα. Είναι μια χώρα όπου οι άνθρωποί της ξυπνούν από τον ένα εφιάλτη στον άλλο. Η γενιά που μεγάλωσε στις δυσκολίες, στα πέτρινα χρόνια, όπου ο πόλεμος και η φτώχεια τους απομύζησε, θυμάται ακόμα. Οι ίδιοι φόβοι και οι ίδιες ανησυχίες κατακλύζουν την ζωή τους, για άλλη μια φορά. Η νεότερη γενιά, που κάποτε ήλπιζε για ένα καλύτερο αύριο, τώρα βρίσκει τον εαυτό της παρόμοια στερημένο από ελπίδα για το μέλλον και αγωνιζόμενο για την επιβίωση. Παρόλα αυτά δεν μπόρεσαν να το προβλέψουν.

         Όλοι διερωτώνται: «Πως φτάσαμε σε αυτό το σημείο;», αντιμέτωποι με τα συντρίμμια που άφησαν πίσω τους δεκαετίες κυβερνητικής κακοδιαχείρισης, διαφθοράς, υπερεκτιμήσεων και ουτοπικών φαντασιώσεων. Ποιος είναι υπεύθυνος για την συλλογική κατάντια των Ελλήνων; Ήταν οι τράπεζες και η πλεονεξία των κεφαλαιούχων; Οι πολιτικοί, που με στόχο την ψηφοθηρία, ξεπούλησαν το μέλλον, προς το δικό τους όφελος; Ή ήταν οι Έλληνες ψηφοφόροι που παρασύρθηκαν από αυτούς που υποσχέθηκαν τα περισσότερα; Στην παρούσα φλεγόμενη κατάσταση, κανείς δεν είναι ένοχος και όλοι είναι ένοχοι. Πωλητήρια, άδειες βιτρίνες και αδικημένοι πολίτες, ελπίζουν σε καλύτερες μέρες, καθώς πασχίζουν να επιβιώσουν στις τωρινές στην Αττική γη. Οι εκπρόσωποι του Δ.Ν.Τ.(Διεθνές Νομισματικό Ταμείο) και η τρομερή ΤΡΟΙΚΑ (εκπρόσωποι της Ευρωπαϊκής Ένωσης) πηγαινοέρχονται, προτείνοντας αλλαγές, απειλώντας. Οι παλιοί δημαγωγοί έχουν αντικατασταθεί με καινούργιους, από την Αριστερά και την Δεξιά. Για άλλη μια φορά οι Έλληνες γοητεύτηκαν από τις άδειες υποσχέσεις, τους αποδιοπομπαίους τράγους και τις αλαζονικές φαμφάρες. Τι ειρωνεία που αποτελεί το γεγονός, οι Γερμανοί που πτώχευσαν από τους νικητές του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, να επιβάλουν μια παρόμοια μοίρα πάνω στους Έλληνες, μια μοίρα που δυνάμωσε τους εξτρεμιστές, κατά τον ίδιο τρόπο και στην κεντρική Γερμανία.

         Η λιτότητα είναι μια άσχημη λέξη στην Ελλάδα. Η λιτότητα που επιβλήθηκε στην Ελλάδα, είναι εδώ και καιρό. Όμως, ο τρόπος που έχει επιβληθεί πάνω στους Έλληνες είναι δρακόντειος. Καταστρέφει τον μηχανισμό, που ενδεχομένως θα έβαζε τα πράγματα στην θέση τους ξανά, δηλαδή την Ελληνική οικονομία. Και κυρίως καταστρέφει τους ανθρώπους και την λίγη ελπίδα που τους έχει μείνει. Οι περισσότεροι Έλληνες υποστηρίζουν την ελληνική συμμετοχή στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η υποσχόμενη ασφάλεια, από το ευρωπαϊκό πρόγραμμα, είτε είναι οικονομική, είτε είναι στρατιωτική, είναι τελικά απατηλή. Αν η Τουρκία επιτεθεί, αύριο, στην Ελλάδα, η υπόλοιπη Ευρώπη δεν θα κουνήσει το παραμικρό δαχτυλάκι για να βοηθήσει τους Έλληνες. Ως συνήθως, οι Έλληνες εναποθέτουν την εμπιστοσύνη τους στους συμμάχους, οι οποίοι πάντα τους εγκαταλείπουν, όταν τα πράγματα φτάσουν στο απροχώρητο. Όποιος γνωρίζει έστω και λίγο από την Ελληνική Ιστορία, θα καταλάβει ότι η Ιστορία επαναλαμβάνεται συνεχώς.

         Αν οι Έλληνες επαναστάτες του 1821, που πάλεψαν σε μια μάχη μεταξύ ζωής και θανάτου κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, μπορούσαν να δουν την σημερινή κατάσταση, είμαι σίγουρος ότι θα έκλαιγαν με μαύρο δάκρυ. Εκατόν ογδόντα εννιά χρόνια μετά, οι απόγονοι τους  έχουν αφήσει να χαθούν οι ελευθερίες, για τις οποίες αγωνίστηκαν αυτοί τόσο σκληρά.

         Δεν έχουν αλλάξει πολλά από τις μέρες εκείνες που ήταν υπό τον ζυγό του σουλτάνου. Ο μέσος Έλληνας   ζει ακόμη σε έναν κόσμο που κυριαρχεί η δωροδοκία και το ρουσφέτι και μέσα σε όλο αυτό πρέπει να κρύβει όσο γίνεται περισσότερα από το εισόδημα του, για να αποφεύγει τους υπέρογκους φόρους. Πριν την ανεξαρτησία, οι Τούρκοι συνήθιζαν να αρπάζουν τα δυνατότερα και εξυπνότερα ελληνόπουλα, για να τα εκπαιδεύσουν ως τους ικανότερους μαχητές της αυτοκρατορίας, τους Γενίτσαρους. Σήμερα, τα ελληνόπουλα είναι θύματα ενός άλλου είδους ύπουλου παιδομαζώματος, που μαζεύει τα πιο ταλαντούχα και πολλά υποσχόμενα νεαρά άτομα, μακριά από την Ελλάδα, επειδή δεν υπάρχει μέλλον σε αυτήν. Ακόμη χειρότερα, οι Έλληνες τώρα σιωπηρά ενθαρρύνουν μια άλλη γενοκτονία, υπό την μορφή της ευρέως αποδεκτής και εφικτής έκτρωσης, που συντελείται εγκεκριμένα κατά εκατοντάδων χιλιάδων αθώων αγέννητων ελληνόπουλων. Είναι ένα ολοκαύτωμα, απείρως πιο ευφυές από κάθε άλλο που έχουν επινοήσει οι Τούρκοι ή οι Ναζί στην Κατοχή. Οι Έλληνες έχουν ανταλλάξει το μοναδικό επίπεδο τους  με μια  συμμετοχή ως  μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η οποία ψάχνει τρόπους να τους μετατρέψει σε απρόσωπα, ομογενή ρομπότ εξαρτημένα από την φροντίδα της, από την ζωή ως τον θάνατο. Κατά την διάρκεια της Οθωμανικής καταπίεσης, οι Έλληνες κατάφεραν να διατηρήσουν τον πολιτισμό και την γλώσσα τους βασιζόμενοι στην Ορθόδοξη πίστη τους. Μέσα στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής, όμως, ένωσης, η πίστη αυτή  αντικαταστείται με μια διαβρωτική, κοσμική επιβαλλόμενη πίστη, της οποίας οι δίδυμες θεότητες, παγκοσμιοποίηση και πολύ-πολιτισμικότητα,  αποσκοπούν στην καταστροφή κάθε πράγματος που αντιπροσωπεύει την ελληνικότητα.

         Για να κάνει τα πράγματα χειρότερα, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει πλασάρει στους ανυποψίαστους Έλληνες ένα νομισματικό σύστημα, που ενθαρρύνει ένα επίπεδο ζωής το οποίο δεν είναι εφικτό και είναι δυσβάστακτο, γιατί βασίζεται στον δανεισμό. Αυτός ο δανεισμός ενθαρρύνεται κραυγαλέα, μια που προϋποθέτει μεγαλύτερη κατανάλωση αγαθών που παράγονται από τις πιο βιομηχανικές χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπως την Γερμανία. Το κυνηγητό των κρατικών δαπανών, τροφοδοτούμενο από τον δανεισμό, είναι ένα άμεσο αποτέλεσμα του καλοκουρδισμένου κοινωνικού μοντέλου ευημερίας , που επινόησαν οι ίδιοι οι Ευρωπαίοι.   Τώρα διαμαρτύρονται όταν οι φτωχότερες χώρες, όπως η Ελλάδα, προσπαθούν να μιμηθούν τις τακτικές που ήταν ολέθριες στις πλουσιότερες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ένας κρατικός μηχανισμός, ο οποίος είναι τόσο απολυταρχικός και αποπροσανατολισμένος από την ουσία, έχει αντικαταστήσει τους Οθωμανούς.    Οι Έλληνες έχουν γίνει τα θύματα των Ευρωπαίων και των κεφαλαιούχων πασάδων κάθε είδους, τόσο διεφθαρμένων και αδιάφορων, όσο και των Τούρκων που έδιωξαν κάποτε. Σε αντίθεση με τους Οθωμανούς όμως, που εκμεταλλεύτηκαν πλήρως το επιχειρηματικό πνεύμα και την εργασία των Χριστιανών, για τους δικούς τους σκοτεινούς σκοπούς, η αφρόκρεμα των Ελλήνων υπό τις διαταγές των αρχηγών τους στις Βρυξέλλες, έχουν σχεδόν αφανίσει τον ελληνικό λαό, προσπαθώντας να τον τρέξουν να φτάσει τους ρυθμούς του νέου πολύ-πολιτισμικού πρότυπου σοσιαλιστικού κράτους, που πάνε να καθιερώσουν. Ενός κράτους, που παρεμπιπτόντως, είναι εργοδότης μιας σημαντικής μερίδας πληθυσμού, που καταβροχθίζει στο δημόσιο, σε βάρος της μεγαλύτερης παραγωγικής μερίδας της κοινωνίας, τους εργαζόμενους στον ιδιωτικό τομέα, μια από τις πιο σκληρά εργαζόμενες μερίδες στον κόσμο, που την ξεπερνάει σε δουλειά μόνο η εργατική τάξη της Νότιας Κορέας.

         Κάθε χρόνο, ο δημόσιος τομέας ανταμείβει τον εαυτό του με αυξήσεις, άδειες, μισθούς και συντάξεις, όλες πληρωμένες από τον ιδιωτικό τομέα, στον οποίο πρέπει να δουλεύει κανείς δωδεκάωρα για να τα βγάλει πέρα. Δυστυχώς, όλο και λιγοστεύουν οι αυτοδημιούργητοι και αυτοδύναμοι Έλληνες, χάρη στο θλιβερό ποσοστό γεννήσεων και σε ένα ανακατεμένο, μέτριο εκπαιδευτικό σύστημα,  που χρηματοδοτεί τους λίγους πτυχιούχους, οι οποίοι παίρνουν σύνταξη στα πενήντα οκτώ, ενώ οι υπόλοιποι στην χώρα  περιμένουν σαν να τους καταράστηκαν, μια σύνταξη που μπορεί να μην έρθει και ποτέ.

         Όπως οι περισσότεροι, έτσι και εγώ επευφήμησα την Ελληνική είσοδο στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η Ελλάδα είναι μια μικρή χώρα, περικυκλωμένη από άτακτους και επιθετικούς γείτονες, που προσπαθεί να ανακάμψει από την καταστροφή και από τις μεγάλες πληγές του εικοστού αιώνα. Πολλοί Έλληνες σκέφτηκαν ότι τα πράγματα μπορεί να άλλαζαν. Κανείς δεν φαντάστηκε ότι θα έπρεπε να θυσιάσουν αυτό που κέρδισαν με ιστορικό τρόπο, πάνω από όλα τα άλλα: την ελευθερία. Η ελευθερία δεν έχει την έννοια του να επιτρέπει  τα άτομα να κάνουν ότι τους αρέσει, ανεξαρτήτως επιπτώσεων, πάνω στους ίδιους και στους άλλους. Η πραγματικός ορισμός της μιλάει για την ελευθερία  από την τυραννία, από την καταπίεση και την υποδούλωση. Οι Έλληνες είναι αυτοί που δίδαξαν στην Δύση την έννοια της λέξης, Η ιδέα της αποτέλεσε κάποτε την θεμελιώδη λίθο, πάνω στην οποία ανεγέρθηκε όλος ο Δυτικός πολιτισμός. Σήμερα, ακόμη και αυτοί που την ανακάλυψαν, δεν την εκτιμούν πια, καταλλήλως. Οι Έλληνες, που νόμιζαν ότι θα μπορούσαν να ανταλλάξουν λίγη από την πολύτιμη περασμένη τους ελευθερία, για την εξασφάλιση της ασφάλειας και της σταθερότητας, κατάλαβαν ότι παζάρεψαν σαν τον Φάουστ. Δώσε σε μερικούς απρόσωπους γραφειοκράτες στις Βρυξέλλες ή στην Αθήνα, λίγο από την ελευθερία σου, σε αντάλλαγμα μερικών προσωρινών οικονομικών πλεονεκτημάτων, και αυτοί θα απαιτήσουν κατόπιν, πολλά περισσότερα.

         Οι Έλληνες δεν πρέπει να κατηγορούν τους άλλους για την δυσχερή αυτή θέση. Είναι μια πλατιά, αυτοδημιούργητη πληγή. Οι συνδικαλιστικές οργανώσεις, η ακαδημαϊκή κοινότητα, οι πολιτικές παρατάξεις, ακόμη και οι ασυνείδητοι επενδυτές, έχουν υπάρξει συνένοχοι. Οι Έλληνες δεν είναι οι μόνοι που θα πρέπει να αντιμετωπίσουν οι συνέπειες, από την αργία τους από την ιστορία. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, ακόμη και οι Ηνωμένες Πολιτείες, σύντομα θα αντιμετωπίσουν παρόμοια μοίρα. Αυτό συμβαίνει όταν ο κόσμος και οι κυβερνήσεις ζουν πέρα από τις δυνατότητες τους, όταν ο κόσμος εκλέγει αρχηγούς που τους υπόσχονται φρούδες ελπίδες, όταν η διεφθαρμένη εξουσία χάνει την υπευθυνότητα της και όταν η απληστία παίρνει τα ηνία.  Τότε είναι που γκρεμίζεται ο χάρτινος πύργος που δημιούργησαν.

         Έτσι τώρα, η Ελλάδα απλώνει το τεντωμένο της χέρι βολικά, προς τα ορφανά της, στην διασπορά. Πολλοί είναι πρόθυμοι να βοηθήσουν, προσφέροντας χρήματα από τον σκληρό τους μόχθο, με τον ίδιο τρόπο που βοήθησαν πρόθυμα μετά τις καταστροφικές φωτιές που σάρωσαν την χώρα, για να δουν πολλά από αυτά τα χρήματά  να γεμίζουν τις τσέπες των διεφθαρμένων υπαλλήλων.   Οι Έλληνες έχουν ξεχωρίσει σαν λαός, σε κάθε τομέα προσπάθειας, σε όλο τον κόσμο. Το πιο αξιοθρήνητο είναι ότι θα πρέπει να φύγουν από την Ελλάδα για να το πετύχουν αυτό.  Τα εκατομμύρια Ελλήνων που μένουν στο εξωτερικό, θα ενδυνάμωναν την Ελλάδα, αν υπήρχε μία αντίστροφη μετανάστευση, μόνο που τώρα πια είναι τόσο ανεπαρκώς εξοπλισμένη (πόσο μάλλον δελεαστική) για να τους υποδεχτεί, όσο ήταν και για τους πρόσφυγες που παρέλαβε το 1922.    

         Η Ελλάδα, ενδεχομένως, θα επιβιώσει, για άλλη μια φορά, παίρνοντας μια μεταλλαγμένη μορφή του προηγούμενου εαυτού της. Αυτό που θα χρειαστεί να κάνει, είναι να απαρνηθεί λίγο από την εθνική της κυριαρχία και ο λαός της θα έχει, κατά συνέπεια, ακόμη λιγότερο έλεγχο πάνω στην ζωή του. Ένα πράγμα είναι σίγουρο, ότι όταν οι Έλληνες γιορτάζουν την 25^η Μαρτίου, όταν οι σημαίες κυματίζουν, τα παιδιά παρελαύνουν και τα μαχητικά αεροσκάφη πετούνε από πάνω τους, δεν θα κρύβουν το γεγονός ότι οι Έλληνες δεν είναι πια ανεξάρτητοι, αλλά ότι είναι εντελώς και ολοκληρωτικά εξαρτημένοι. Είναι, κατά πρώτον, εξαρτημένοι από άλλες χώρες, που βλέπουν την Ελλάδα σαν ακόμη ένα κομμάτι γης προς πώληση, με υψηλή πλειοδότηση και, κατά δεύτερον,  είναι ένα χρεοκοπημένο κράτος, του οποίου η μόνη λύση για την ανάκαμψή του από τα ενοχλητικά του προβλήματα είναι η φορολογία και οι ακόμη πιο δυσβάσταχτοι νόμοι.    

         Όλοι όσοι από εμάς ευχόμαστε το καλύτερο για τους Έλληνες, μπορούμε μόνο να ελπίζουμε, να έχουν φτάσει στον πάτο του βυθού. Είναι πρόθυμοι να θυσιαστούν, να ψάξουν τολμηρές λύσεις και πάνω απ’ όλα, να κάνουν μια εκκαθάριση στο σπίτι τους, για να ξανακερδίσουν την αυτοεκτίμηση τους και την ελευθερία τους για άλλη μια φορά, δουλεύοντας συλλογικά, για έναν κοινό σκοπό;

         Ανατρέχω σε κάτι που διάβασα από τον Ιωάννη Μακρυγιάννη. Για αυτούς που δεν γνωρίζουν αυτήν την μεγάλη προσωπικότητα της σύγχρονης Ελλάδας, ο Μακρυγιάννης ήταν ένας άντρας με ταπεινή καταγωγή, που έγινε αγωνιστής της επανάστασης του 1821 και ηγετική φιγούρα στον ελληνικό αγώνα για ανεξαρτησία. Ήταν παλαίμαχος σε αμέτρητες μάχες, τέλειος συγγραφέας και ιδεαλιστής πολιτικός, ο οποίος μετά την ανεξαρτησία του ελληνικού κράτους με το μοναρχικό πολίτευμα των  Βαυαρών, ήταν υπέρμαχος του κινήματος για απόκτηση συνταγματικής κυβέρνησης. Βραβεύτηκε με φυλάκιση για τις προσπάθειες του. Μέσα από το ημερολόγιο του Μακρυγιάννη, βρίσκουμε το ακόλουθο κομμάτι στον επίλογο του:

         «Λοιπόν, όλοι δουλέψαμε μαζί(για την απελευθέρωση της Ελλάδος) και πρέπει να την περιφρουρήσουμε ενωμένοι, και για τους δυνατούς και για τους αδύναμους, χωρίς να πούμε Εγώ. Ξέρετε πότε κάποιος πρέπει να λέει Εγώ; Όταν προσπαθούν μόνοι τους να φτιάξουν ή να καταστρέψουν κάτι.  Όταν πολλοί άνθρωποι προσπαθούν και φτιάχνουν κάτι, τότε πρέπει να λένε Εμείς. Εμείς είμαστε στο εμείς, όχι στο εγώ».

         Οι κουβέντες του αντηχούν σήμερα τόσο αληθινές, όσο και τότε.

         Ο Νίκος Καζαντζάκης, άλλος ένας σπουδαίος Έλληνας, κάποτε σχολίασε ότι η Ελλάδα επιβιώνει μέσα από  «διαδοχικά θαύματα». Καθώς το κράτος χαζεύει, για άλλη μια φορά, μέσα στην άβυσσο της ασχετοσύνης και της αυτοκαταστροφής, ας προσευχηθούμε όλοι να έχει ο Θεός για μας ένα ακόμη θαύμα κρυμμένο στο μανίκι του.

         Απογοητευμένος από την παρακμή που αντίκρισα στην Αθήνα, αποφάσισα να περάσω μερικές ημέρες στην Λούτσα, προτού φύγω για το τελευταίο σκέλος του ταξιδιού μου. Μερικές από τις πιο χαρούμενες αναμνήσεις μου είναι από τις καλοκαιρινές μου μέρες στην Λούτσα. Ίσως να έτρεξα εκεί, για να τις βγάλω στην επιφάνεια, έστω και για λίγο. Εκείνα τα χρόνια, οι τωρινοί παράξενα ήσυχοι χωματόδρομοι, ήταν γεμάτοι παιδιά που έπαιζαν και τα γέλια τους αντηχούσαν στις γειτονιές. Οι γείτονες πηγαινοερχόταν από σπίτι σε σπίτι, πίνοντας καφέδες, καπνίζοντας και ανταλλάσοντας κουβεντολόι. Το άρωμα από τα μαγειρέματα στις κουζίνες ξεχυνόταν στον αέρα και ο ήλιος, πάντα παρόν, μας ζέσταινε φωτοβολώντας. Τα τζιτζίκια τραγουδούσαν το τραγούδι τους στις ανοιχτοσιές, σαν χορωδία με ακροατήριο τα γύρω δέντρα.

         Ήμουν αρκετά μόνος τώρα, αναπολώντας την ξενοιασιά εκείνων των ημερών και των ανθρώπων που πρωταγωνιστούσαν μέσα σε αυτές. Η γενιά των πέτρινων χρόνων, που είχε χτίσει εκείνα τα μικρά εξοχικά δίπλα στην θάλασσα, είχε σχεδόν όλη φύγει. Είχαν όνειρο να ξεφύγουν από την Αθηναϊκή κίνηση και φασαρία, στην οποία είχαν καταδικαστεί να ζουν μέσα στο πέρασμα των χρόνων.  Φύτευαν κήπους και οπορωφόρα δέντρα και έκτρεφαν μερικές κατσίκες και κότες. Έκαναν ότι μπορούσαν για να ανακτήσουν την πιο απλή και στοιχειώδη ζωή που είχαν χάσει.    Κάθε χρόνο αποταμίευαν, προσπαθώντας να κάνουν πραγματικότητα το όνειρο, με βάση τις δικές τους προδιαγραφές.

         Δυστυχώς, τα όνειρα δεν κρατούν για πάντα. Συχνά χάνονται στον χρόνο και στην εγκατάλειψη. Κάποια από τα συντρίμμια τους στέκονται βουβή μαρτυρία της παροδικής τους φύσης. Είναι σαν ερειπωμένα κτίσματα, χορταριασμένα  με  κλήματα και φυτά, που γιγαντώνονται στην εγκατάλειψη, περιμένοντας να υποδεχτούν κάποια άλλη γενιά, να κάνει τα δικά της όνειρά της πραγματικότητα. 

Πετρινα Χρονια

Ο ΠΑΤΕΡΑΣ ΠΑΝΤΕΛΕΗΜΩΝ

 

         Το πρώτο φως της καινούργιας μέρας έρευσε μέσα από το μικρό παράθυρο της υπερατλαντικής πτήσης στην Αθήνα. Οκτώ μήνες είχαν περάσει από τότε που είχα μιλήσει για τελευταία φορά στον γιο μου Νικ. Πίσω μου άφησα μια οικογένεια, που ακόμη θρηνούσε προσπαθώντας να συνειδητοποιήσει την απώλεια. Μπροστά μου ήταν ένας γιος, που παρά τα ανθρώπινα ελαττώματα και τις αδυναμίες του, αγαπούσε τον Θεό πιο πολύ από όλους ή καθετί στον κόσμο, πιο πολύ από την ζωή που του παρείχαμε, πιο πολύ από το αυτοκίνητο του, πιο πολύ από το σχολείο που παρακολουθούσε, πιο πολύ από την οικογένεια του. Τι θα του έλεγα, όταν θα έφτανα στο μοναστήρι; Πως θα με υποδεχόταν; Τι θα έβρισκα εκεί; Τα ερωτήματα αυτά στροβιλιζόταν στο μυαλό μου.

         Από το ταξίδι μας στο Άγιο Όρος, είχα παλέψει με τις αποφάσεις του γιου μου, προσπαθώντας να συμφιλιώσω την πίστη μου με τις αμφιβολίες μου. Προσπαθούσα, ακόμη και τώρα, να αντικαταστήσω τον Θεό με τον εαυτό μου, στην στοργή Του; Βυθισμένος στην κοσμικότητα μου, είχα ξεχάσει ότι ο Κύριος Ιησούς Χριστός καλεί όλους τους οπαδούς του να ξεχωρίσουν τους εαυτούς τους από τον κόσμο; Ο Ματθαίος στο 12:24 λέει:

         «Μετά είπε ο Ιησούς στους μαθητές του, όποιος άνθρωπος με ακολουθήσει, ας απαρνηθεί τον εαυτό του και ας κουβαλήσει τον σταυρό του ακολουθώντας με.».

         Εκτός από μια επίσκεψη της γιαγιάς του και του θείου του στο μοναστήρι, δεν υπήρξε καμιά άλλη επαφή με τον Νίκο για οκτώ μήνες. Είχε περάσει έναν ολόκληρο χειμώνα στο μοναστήρι, ψηλά στα βουνά, κάτω από δυσχερείς και πρωτόγονες συνθήκες. Αν το είχε ξανασκεφτεί και μετανιώσει, τώρα ήταν η στιγμή που θα το διαπίστωνα. Αν θα κατάφερνα να τον φέρω σπίτι, θα τον έκανα δυστυχισμένο; Αν δεν τα κατάφερνα, η οικογένεια μου θα μπορούσε ποτέ να  ξεπεράσει τον πόνο της απώλειας του; Νιώσαμε αποξενωμένοι από την ζωή του Νίκου και η γυναίκα μου Άννα θρηνεί βαθιά για τον γιο της, με τον οποίο ήταν τόσο δεμένη και για τα εγγόνια που δεν θα αποκτήσει ποτέ από εκείνον. Σαν γονείς είχαμε αφιερώσει μεγάλο μέρος της ζωής μας, υποστηρίζοντας τους δύο μονάκριβους γιους μας, συναισθηματικά και οικονομικά και τους προετοιμάσαμε για να γίνουν πετυχημένοι άνθρωποι της κοινωνίας. Τώρα, μετά από όλα αυτά τα χρόνια προσπάθειας και αγωνίας, ο ένας από τους δύο  επέλεξε να μην είναι μέρος πια αυτού του σκηνικού. Παράτησε την σχολή του, ένα χρόνο προτού την ολοκληρώσει και πάρει το πτυχίο του, και με αυτή του την πράξη απέρριψε τον κόσμο, με την ζωή που ονειρευόμασταν για αυτόν. Αυτό το συναίσθημα της απόρριψης ροκανίζει την ψυχή κάθε μέλους,  της οικογένειας του, νιώθοντας σαν  να τους απέρριψε και αυτούς με αυτή του την πράξη. Τον είχαμε απογοητεύσει;

         Η έλλειψη επικοινωνίας, κυρίως, είχε άσχημη  επίπτωση πάνω σε όλους μας. Ρίχναμε το φταίξιμο στους πάντες για την δύσκολή μας θέση και ειδικότερα στους εαυτούς μας. Ο Νίκος είχε γίνει το επίκεντρο των συζητήσεων μας. Όλοι μας θέλαμε να κατανοήσουμε την αιτία της πράξεως του. Λέγαμε ότι το έκανε για να αποφύγει τις ευθύνες,  ότι ο πνευματικός του πατέρας αποφάσιζε γι’ αυτόν, ότι το έσκαγε αντί να κάτσει να δουλέψει για μια καλύτερη κοινωνία. Σκεφτήκαμε ότι φέρθηκε εγωκεντρικά και εγωιστικά, διχάζοντας και καταστρέφοντας την οικογένεια μας, για να μην αναφέρω ότι καταδίκασε τον εαυτό του σε μια ζωή μιζέριας και ανασφάλειας. Μας έτρωγε η όλη κατάσταση. Νιώθαμε όλοι παραγκωνισμένοι και προδομένοι.

         Θέλαμε να προσαρμοστεί στον κόσμο, να κάνει ότι κάνουν όλοι, όμως αυτός είχε διαλέξει άλλο μονοπάτι. Το μονοπάτι που είχε διαλέξει όμως μας έφερε σε μια πιο επικεντρωμένη προσέγγιση του κόσμου που αρνήθηκε, μια προσέγγιση, που στην πραγματικότητα έρχεται σε αντίθεση με την Ορθόδοξη πίστη μας. Είναι μια πίστη που απαιτεί από εμάς να πατάξουμε τον εγωισμό μας και να γίνουμε ταπεινοί. Ακόμη και εκείνοι που ζουν στον κόσμο, δουλεύουν και έχουν παιδιά, απαιτείται να κρατούν τους εαυτούς τους, εν μέρει αποστασιοποιημένους από την κοσμικότητα. Δεν υπάρχει συμβιβασμός.

         Ο Θεός μας έφερε αντιμέτωπους με αυτήν την άβολη αλήθεια. Ο κόσμος δεν είναι και δεν μπορεί να γίνει το σπίτι μας. Αν διαλέξουμε να νυμφευτούμε τον Χριστό ή έναν επίγειο σύζυγο, σε καμία περίπτωση δεν μπορούμε να νυμφευτούμε τον κόσμο. Η Ορθοδοξία διδάσκει ότι τα παιδιά  δεν ανήκουν στις μητέρες και τους πατέρες τους και ότι δεν είναι υποχείρια των οραμάτων των γονιών τους. Τα παιδιά είναι ένα δώρο του Θεού. Δίνονται στους γονείς τους για ένα μικρό διάστημα, στο οποίο τίθενται να τα αναθρέψουν με το θέλημα του Θεού και μετά από αυτό καθοδηγεί το καθένα από αυτά όπως Εκείνος θέλει. Το χρέος των γονιών δεν είναι να προετοιμάσουν τα παιδιά για να προσαρμοστούν άνετα στην κοινωνία, αλλά να γίνουν ποιμένες των ψυχών τους, προετοιμάζοντας τα να αντιμετωπίσουν τον αντιχριστιανικό κόσμο στον οποίο ζούμε.

         Ενώ το αεροπλάνο μου προσγειωνόταν στο διεθνές αεροδρόμιο της Αθήνας, σκεφτόμουν το ταξίδι που ξεκίνησε ο παππούς μου εκατό χρόνια πριν, φτάνοντας στην Αμερική. Είχε κλείσει ο κύκλος τώρα πια, με το δισέγγονο του να έχει επιστρέψει για να μείνει στην Ελλάδα. Τώρα μια νέα γενιά ήταν έτοιμη να βιώσει την απώλεια και τον χωρισμό των παιδιών που ζουν μακριά. Η Ελλάδα βρισκόταν στην ωδίνη της οικονομικής κρίσης. Οι μεθυστικές ημέρες της αχαλίνωτης σπατάλης και της άνεσης είχαν γκρεμιστεί σαν σπίτι φτιαγμένο από τραπουλόχαρτα. Η Αθήνα τώρα αντικατόπτριζε τις δύσκολες στιγμές που ζούσαν οι Έλληνες, ήταν μελαγχολική και παρακμάζουσα, κρύα και γκρίζα. Ο κουνιάδος μου, ο Θάνος, με παρέλαβε από το αεροδρόμιο και με πήγε στο μικρό, ταπεινό διαμέρισμα, στο οποίο είχε περάσει την μισή και παραπάνω ζωή της η πεθερά μου, Μαρία. Φάνηκε πολύ χαρούμενη που με είδε, όταν αγκαλιαστήκαμε. Η Μαρία ήταν ο μόνος γονιός που μου είχε μείνει στον κόσμο και εκτιμούσα ιδιαίτερα την πολύτιμη συμβουλή της.  Πάντα έτοιμη να περιποιηθεί τα παιδιά της, είχε ήδη στρώσει το τραπέζι για να μας καλωσορίσει.

         Οι φωτογραφίες της οικογένειας της, πάντα παρούσες την περιστοίχιζαν. Ο μικρότερος αδερφός της είχε πεθάνει δύο μήνες πριν από καρκίνο και η φωτογραφία του συντρόφευε αυτές του μεγαλύτερου αδερφού της και του συζύγου της, στο μικρό τραπεζάκι. Φαινόταν γερασμένη, ντυμένη όπως ήταν στην μαύρη φορεσιά του θρήνου. Συνηθισμένη στις αντιξοότητες, ως παιδί της Γερμανικής κατοχής και του μετέπειτα εμφυλίου πολέμου, είχε γνωρίσει την φτώχεια και την πείνα. Καταλάβαινα πόσο  βαθιά ένιωθε τον πόνο της κόρης της, όμως παρέμενε στωική, στην αντιμετώπιση άλλης μιας οικογενειακής κρίσης.

         Την επόμενη μέρα, περπάτησα ως το καινούργιο διαμέρισμα του Θάνου, που ήταν μερικά τετράγωνα πιο κάτω από το σπίτι της μητέρας του, για να δω την οικογένεια του. Ήταν μια ηλιόλουστη ημέρα και αποφασίσαμε να πάμε τον δίχρονο γιο του στο πάρκο. Για λίγο ξεχάστηκα με το μικρό παιδί, νιώθοντας και πάλι την χαρά του να βλέπεις έναν μικρούλη να παίζει. Γελάσαμε με τα παιχνίδια του μαζί με τα άλλα παιδάκια που ήταν εκεί. Μου θύμισε τα δικά μου παιδιά στην ίδια ηλικία, πράγμα που φάνταζε πια μια πολύ μακρινή ανάμνηση, που έβγαινε στην επιφάνεια της ξεθωριασμένης μου μνήμης. Ο Θάνος και εγώ ξεκινήσαμε νωρίς το άλλο πρωί για το μοναστήρι, που ήταν ένα τρίωρο ταξίδι προς τον βορρά. Στην διαδρομή χαριτολογούσαμε μιλώντας για το τώρα και το χθες, μερικές φορές για τον Νίκο, αλλά κυρίως για άλλα θέματα. Ήταν φανερό ότι τα πράγματα ήταν οξυμμένα στην Ελλάδα και στο όριο για να γίνουν χειρότερα. Ο Θάνος θεωρούσε τον εαυτό του έναν από τους τυχερούς, που είχαν ακόμη μια καλοπληρωμένη δουλειά στον ιδιωτικό τομέα. Ακούγοντας τον, όμως, κατάλαβα ότι ήταν ανήσυχος για την σταθερότητα της δουλειάς του, την δουλειά της γυναίκας του και για το μέλλον του γιου του. Οι χιονισμένες κορυφές στην διαδρομή μας,  ερχόταν σε αντίθεση με το πράσινο, στο οποίο άρχισαν να ντύνονται οι πεδιάδες. Βρισκόμασταν στη μέση της Σαρακοστής,  μιας εποχής πνευματικής ανανέωσης και αναγέννησης, που συμβάδιζε με την αρχή της άνοιξης.

         Βγαίνοντας από την εθνική οδό, μπήκαμε στον ανηφορικό δρόμο, τον γεμάτο στροφές, στην καρδιά των βουνών, όπου οι κουβέντα σταμάτησε. Οι πεταλούδες στο στομάχι μου πετάριζαν ανεξέλεγκτα, καθώς ψιθύριζα μια προσευχή. Ο πρωινός Όρθρος δεν είχε τελειώσει όταν σταματήσαμε το αυτοκίνητο. Ο Θάνος άναψε τσιγάρο και ξεμούδιαζε τα πόδια του, την ώρα που περνούσα την κεντρική πύλη της τετρακοσίων χρόνων  εκκλησίας, σκύβοντας ταπεινά. Άναψα ένα κερί, φίλησα τις εικόνες και μπήκα στο εσωτερικό του κατάμεστου χώρου. Μόνο μερικές ακτίνες φωτός κατάφερναν να μπουν από το στενό παράθυρο, προσπαθώντας να φωτίσουν το σκοτεινό εσωτερικό του. Υπήρχε πληθώρα προσκυνητών και με δυσκολία μπορούσα να ξεχωρίσω τον γιο μου. Τα μάτια μας επιτέλους διασταυρώθηκαν. Μπορώ να πω ότι μου φάνηκε έκπληκτος, όπως επίσης και φοβισμένος. Μου χαμογέλασε.

         Όταν τελείωσε η λειτουργία ήρθε κοντά μου. Αφού κοντοσταθήκαμε για λίγο, αγκαλιαστήκαμε. Περπατήσαμε μαζί έξω στο φως του ήλιου. Ο Νίκος είχε κουρευτεί τρεις μέρες πριν, ως νεόφυτος και τα μαλλιά του ήταν πολύ κοντά. Η αλογοουρά είχε φύγει και το μούσι μόλις που άρχιζε να ξαναφυτρώνει. «Μπαμπά, δεν το πιστεύω ότι είσαι πραγματικά εδώ! Έχασες την χειροτόνηση μου για τρεις μέρες!». Παρόλο που έδειχνε αδυνατισμένος, ήταν χαρούμενος, όλο ζωή. Φορούσε το μαύρο ράσο και ένα μαύρο σκουφί. Οι μπότες του ήταν γεμάτες λάσπη,  από το λιωμένο χιόνι, που έβλεπες παντού. Περάσαμε λίγη ώρα με τον Θάνο, προτού φύγει για την Αθήνα. «Η Γιαγιά σου στέλνει την αγάπη της. Να μας πεις, αν χρειάζεσαι οτιδήποτε Νικολάκι!», του είπε προτού μπει στο αυτοκίνητο του.  Τον παρακολουθήσαμε, μέχρι που το αμάξι του χάθηκε στον λόφο.

         Ο εν ενεργεία ηγούμενος μου έδωσε την ευχή του να μείνω στην Μονή με τον Πατέρα Παντελεήμων, τον ως τώρα γνωστό Νίκο, για την οικογένεια και τους φίλους του, στο κελί του. Ζεσταινόταν με ένα πέτρινο τζάκι, που το τροφοδοτούσαμε με ξύλα όλη την νύχτα για να απομακρύνουμε την βραδινή παγωνιά. Για τις επόμενες πέντε μέρες,  προσάρμοσα την ζωή μου στην ρουτίνα του μοναστηριού, βοηθώντας τον γιο μου με τις αρμοδιότητες του, όπου μπορούσα, όπως το άναμμα των καντηλιών, τις πρωινές ώρες στο Καθολικόν. Πηγαίναμε σε λειτουργία τρεις φορές την ημέρα και στα δύο ομαδικά γεύματα στις 10:00π.μ. και στις 6:00μ.μ. Η υπόλοιπη μέρα μοιραζόταν σε πολλές δουλειές, που έπρεπε να γίνουν, για να λειτουργούν σωστά τα πράγματα, όπως μαγείρεμα, καθάρισμα και χειρονακτική εργασία.

         Είχαν περάσει αρκετά χρόνια από τότε που είχα περάσει μια τέτοια Σπαρτιατική διαβίωση και μου θύμιζε λίγο τις μέρες μου σαν νέος πεζοναύτης, όταν η ζωή έμοιαζε ανέμελη και η περιπέτεια ήταν σε καθημερινή βάση παρούσα. Τα σκυλιά του μοναστηριού, η Τερατούλα και ο Μπλάκι, έγιναν η παρέα μου μόλις κατάλαβαν ότι ήμουν καλός στο περιστασιακό κέρασμα. Σύντομα φύλαγαν την εξώπορτα μας, μήπως κάποιος παραβιάσει την είσοδο ενός τόσου εύκολου στόχου.

         Ζώντας τόσο κοντά, νομίζω ότι και οι δύο αρχίσαμε να βλέπουμε ο ένας τον άλλον διαφορετικά. Ο Πατέρας Παντελεήμων είχε αλλάξει σε βασικά πράγματα. Είχε ωριμάσει, φαινόταν πιο χαλαρός και είχε πάντα μια λάμψη στα μάτια του. Ήταν πραγματικά χαρούμενος και άνετος με αυτό που ήταν. Δεν είχε μετανιώσει. Δεν ήταν πια ο νεαρός που τον πείραζαν  οι συνεχείς συμβουλές του πατέρα του και δεν φαινόταν ανήσυχος για το μέλλον. Ίσως να είχα αλλάξει και εγώ, επίσης, πράγμα που το ένιωσε. Είχα ταλαιπωρηθεί και ταπεινωθεί από τα γεγονότα του τελευταίου χρόνου. Καταλαβαίνοντας την λύπη μου, είχε βγει από την σειρά του για να φροντίσει τον χαμένο γέρο του. Με κουκούλωνε με έξτρα μάλλινες κουβέρτες την νύχτα  και ξυπνούσε προτού χαράξει η μέρα για να τροφοδοτήσει την φωτιά, έτσι ώστε να μην είχε κρύο όταν θα  ξυπνούσα. Την νύχτα μου ετοίμαζε ένα φλιτζάνι τσάι  και ανησυχούσε όταν παρέλειπα κάποιο γεύμα. «Τσίμπησε κάτι Μπαμπά!», θα μου έλεγε με χαμόγελο. Αυτό ήταν αρκετό για να μου ραγίσει την καρδιά. Μιλήσαμε για την μαμά του, τον αδερφό του και για όλους όσους ξέραμε και διάβασε το μάτσο γράμματα που του είχα φέρει.

         Οι μέρες κύλησαν. Ήταν τα μικρά πράγματα που θα μου μείνουν από εκείνο το διάστημα, όπως το κρύο που ένιωθα στην σκοτεινή εκκλησία, καθώς πηγαίναμε από καντήλι σε καντήλι για να το γεμίσουμε και να το ανάψουμε. Τα φωτεινά πρόσωπα του Χριστού, της Θεοτόκου και των Αγίων, που μας περιστοίχιζαν και μας κοιτούσαν από ψηλά. Η εκκλησία ήταν σαν ένα είδος χρονομηχανής, ελάχιστα αλλαγμένης στο πέρασμα των αιώνων. Στην απόλυτη ησυχία της, ένιωθες την παρουσία όλων των αμαρτωλών σαν εμένα,  που είχαν προσκυνήσει εκεί. Σχεδόν μπορούσες να ακούσεις τις ψιθυριστές προσευχές τους, μέσα από την ταραχή της ζωής τους από τις κακουχίες, την φτώχια και τον πόλεμο. Το βραδινό γεύμα ήταν μια απλή σούπα, φτιαγμένη από ταχίνι, σκληρό ψωμί και ελιές. Ενώ τρώγαμε, ακούγοντας το ανάγνωσμα, παρακολουθούσα τον γιο μου σαν να ήταν ένας εξωγήινος, που τον παρατηρούσα για πρώτη φορά, προσπαθώντας να απομνημονεύσω τις λεπτομέρειες των χαρακτηριστικών του.            

         Στο τελευταίο μου πρωινό εκεί, αποφάσισα να σηκωθώ νωρίς για να κάνω μια βόλτα. Ήταν ήσυχα, εκτός από το τιτίβισμα των πουλιών. Παρατήρησα τα γύρω βουνά, τυλιγμένα σε μια απόμακρη ομίχλη και τα λιβάδια που ήταν στολισμένα με αγριολούλουδα, ενώ τα μπουμπουκιασμένα κλαδιά των δέντρων χόρευαν στην απαλή αύρα. Το μοναστήρι άρχισε να σαλεύει, καθώς το φως απλωνόταν.

         Στον Όρθρο άκουσα τον γιο μου να ψέλνει μαζί με άλλους μοναχούς και ένιωσα παραδόξως μια γαλήνη, μια γαλήνη που έρχεται με την αποδοχή. Κάποια στιγμή έφυγε για λίγο για να κάνει κάτι και την ώρα που πέρασε από μπροστά μου, πρέπει να πρόσεξε ότι ήμουν χαμένος στις σκέψεις μου και παιχνιδιάρικα, αλλά διακριτικά με σκούντησε. Έκανε το ίδιο και όταν επέστρεψε, παίρνοντας την προηγούμενη του θέση, όπου έδειχνε τόσο άνετος. Ήταν τώρα πια ένας άντρας, που όμως είχε αφήσει το μικρό αγόρι από μέσα του να με κρυφοκοιτάξει, χαμογελώντας, για να με καθησυχάσει.

         Προτού φύγω, γονάτισα τρεις φορές μπροστά στην θαυματουργή εικόνα της Παναγίας που κρατούσε με στοργή τον Χριστό παιδί και προσευχήθηκα να μου προσέχει τον γιο μου, γνωρίζοντας πόσο καλά καταλαβαίνει το πως νιώθει ένας γονιός.

         Με κατέβασε με το αυτοκίνητο από τον ορεινό δρόμο στην κοντινή πόλη, για να πάρω το λεωφορείο από τον σταθμό και εκεί το περιμέναμε μαζί. «Θα μου λείψεις!», του είπα, μετά από μια αμήχανη σιωπή. Με κοίταξε θλιμμένα. «Μπαμπά, εμένα ήδη μου λείπεις και ας μην έχεις φύγει ακόμη!». Μιλήσαμε για την μητέρα του και τον αδερφό του. «Θα τους δώσω τα γράμματα σου.», υποσχέθηκα. Ο οδηγός του λεωφορείου είχε ανοίξει τις πόρτες του, τώρα και οι επιβάτες έμπαιναν στην ουρά με τα εισιτήρια τους για να επιβιβαστούν. Τελικά του έδωσα την ευχή μου και του ζήτησα να προσεύχεται για την οικογένεια του, για τους εν ζωή και για τους πεθαμένους. Αγκαλιαστήκαμε. «Σ’ αγαπώ, γιε μου!», του είπα κρατώντας τον στην αγκαλιά μου. «Κι εγώ σ’ αγαπώ, Μπαμπά!». Σκουπίζοντας τα δάκρια μου, ανέβηκα στο λεωφορείο, χωρίς να κοιτάξω πίσω.

   

All those who are baptized in Christ have put on Christ 

ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑ ΣΤΟ ΑΓΙΟ ΟΡΟΣ

         Στο Άγιο Όρος, οι μέρες μετατρέπονται σε χρόνια και τα χρόνια σε αιώνες. Ο Χρόνος δεν έχει σημασία εκεί, ούτε ο κόσμος, παρόλο που στέκεται στο κατώφλι του. Η πόρτα του Άθω είναι το λιμάνι της Ουρανούπολης. Ήταν το ξεκίνημα ενός ταξιδιού, που θα κάναμε μαζί με τον εικοσιδιάχρονο, μεγάλο μου γιο. Αυτό που μας τράβηξε στον Άθω  ήταν ένας συνδυασμός περιέργειας και ενδόμυχης δίψας για αναζήτηση της ατόφιας μορφής της Ορθόδοξης Πίστης. Στην πορεία, θα ανακαλύπταμε περισσότερα πράγματα για την σχέση μας και για τους εαυτούς μας.

         Φτάσαμε στην Ουρανούπολη, μετά από ένα οκτάωρο, κουραστικό ταξίδι, οδηγώντας τις πρώτες πρωινές ώρες.  Η πόλη μόλις τότε ξεκίνησε να ζωντανεύει και η ουρά είχε ήδη αρχίσει να σχηματίζεται στο γραφείο κίνησης του προσκυνήματος. Κρατώντας τα μικρά μας σακίδια, μπήκαμε και εμείς στην ουρά με τους υπόλοιπους, περιμένοντας υπομονετικά το χαρτί που θα μας επέτρεπε την είσοδο στην χερσόνησο, όπου στεγάζονταν είκοσι ανδρικά μοναστήρια.

         Το πρωινό άρχισε να ζεσταίνει, καθώς τα μαγαζιά και οι καφετερίες άρχισαν να ζωντανεύουν, με την γνωστή κακοφωνία μιας τουριστικής πόλης. Με τα χαρτιά στο χέρι, καθίσαμε και παραγγείλαμε καφέ, εγγύηση για ένα σίγουρο ξύπνημα. Δύο άντρες μάλωναν, λέγοντας βλασφημίες και χειρονομώντας ο ένας στον άλλον. Μισόγυμνοι λουόμενοι πήγαιναν ήδη σε κοντινή παραλία. Καθώς περιμέναμε το καραβάκι να μας μεταφέρει στην επόμενη μας στάση, παρακολουθούσα τον γιο μου. Δεν υπήρχε κανένα ίχνος από το αγόρι που ήξερα κάποτε. Μπροστά μου καθόταν ένας άντρας με μούσι που έβλεπε τον κόσμο μέσα από τα δικά του μάτια. Νοστάλγησα το αγόρι που ήταν κάποτε, παρόλο που ήμουν περήφανος για το ποιος είχε γίνει τώρα πια. Αργοπορήσαμε λίγο εκεί, ξυπνώντας από τον δυνατό καφέ, χαμένοι στις σκέψεις μας.

         Το  καραβάκι, γεμάτο προσκυνητές, ξεκίνησε στις εννιά. Τρέξαμε στο πάνω κατάστρωμα, για να βρούμε θέσεις με λίγο σκιά από τον ήλιο, που ήδη είχε αρχίσει να μας ιδρώνει με τις δυνατές του ακτίνες. Κοίταξα γύρω τους συνταξιδιώτες μου, νέους και ηλικιωμένους, άλλους να μιλούν ελληνικά, άλλους ρωσικά ή αγγλικά. Υπήρχαν και μερικοί Γερμανοί και Γάλλοι, προφανώς όχι Ορθόδοξοι. Αξιοπρόσεκτο ήταν το γεγονός ότι υπήρχαν αρκετά αγόρια με τους πατέρες τους. Καθώς το φεριμπόουτ αργοέπλεε κατά μήκος της δυτικής ακτής της χερσονήσου, αφήσαμε τον κόσμο πίσω μας  και μέχρι να πούμε δυο κουβέντες ενθουσιασμένοι, βρεθήκαμε αποσβολωμένοι από την πλούσια βλάστηση που αναδεύτηκε μπροστά μας,  περιβάλλοντας τα μοναστήρια του Δοχειαρίου, του Ξενοφώντος και το ρωσικό μοναστήρι του Αγίου Παντελεήμονος.

         Η πρώτη μας στάση ήταν στο λιμάνι της Δάφνης, η οποία είναι η πολυσύχναστη, διοικητική πρωτεύουσα του Άθω και ο σταθμός που οδηγεί προς τα μοναστήρια, τους προσκυνητές και τους μοναχούς, προτού χωριστούν προς τις διάφορες κατευθύνσεις της χερσονήσου. Είναι ένα περίεργο μέρος, το οποίο θα μπορούσε να θεωρηθεί παρόμοιο με πολλά άλλα ελληνικά λιμάνια, εκτός από το ότι έχει παντελή έλλειψη γυναικών. Η επόμενη στάση μας ήταν στο μοναστήρι της Σιμωνόπετρας. Μετά από έρευνα ανακαλύψαμε ότι υπήρχε ένα μικρό λεωφορείο που πήγαινε εκεί και έτσι βιαστήκαμε να το βρούμε, μέσα στο μπέρδεμα της πόλης. Ο μοναχός που το οδηγούσε, μόλις το είχε φορτώσει. Ρωτήσαμε αν είχαν μείνει ελεύθερες θέσεις. Μας κοίταξε, χαμογέλασε και έγνεψε καταφατικά. «Συνήθως το βανάκι είναι γεμάτο, μέχρι αυτή την ώρα. Η Παναγία σας άνοιξε τον δρόμο! Ας είναι ευλογημένο!», είπε χαμογελώντας.

         Το Άθως θεωρείται το περιβόλι της Παναγιάς. Σύμφωνα με την παράδοση, η Παρθένος Μαρία και ο Ιωάννης ο Ευαγγελιστής ήταν στο δρόμο για να επισκεφτούν τον Λάζαρο στην Κύπρο, όταν συνάντησαν μία θύελλα στην θάλασσα, που τους ανάγκασε να βρουν προσωρινό καταφύγιο σε ένα λιμάνι, το οποίο είναι σήμερα η Ιερά Μονή Ιβήρων. Η Παρθένος Μαρία, θαυμάζοντας την άγρια ομορφιά της περιοχής, ζήτησε από τον Θεό να της χαρίσει το βουνό σαν ένα δώρο. Μετά ακούστηκε η φωνή του Κυρίου να λέει: «Ας γίνει αυτό το μέρος το μέρισμα σου, ο κήπος σου και ο παράδεισος σου, όπως και η σωτηρία και ένα λιμάνι γι’ αυτούς που την ψάχνουν!».

         Κατά την διάρκεια της μικρής μας παραμονής εκεί, δεν ήταν λίγες οι φορές που η Παναγία παρέμβαινε  την κατάλληλη στιγμή. Μπήκαμε γρήγορα στο βανάκι και αυτό ξεκίνησε την επικίνδυνη ανάβαση του στον κακοτράχαλο χωματόδρομο προς το μοναστήρι που κρεμόταν από τον γκρεμό. Κάθισα δίπλα στο παράθυρο και κοίταξα κάτω στην άκρη του δρόμου, που άγγιζε τα απότομα βράχια, τα οποία κατέληγαν στο απέραντο γαλάζιο.  Έκλεισα τα μάτια μου και άρχισα να προσεύχομαι, πράγμα που έπιανα να κάνω όλο και πιο συχνά κατά την διάρκεια του ταξιδιού μας: «Κύριε Ιησού Χριστέ, ελέησον με τον αμαρτωλό!».

         Όταν πρωτοαντικρίζεις την Σιμωνόπετρα, σου φαίνεται σαν μια μακρινή οπτασία, έναν επίγειο παράδεισο, μια ουτοπική εικόνα βγαλμένη από το μυθιστόρημα «Χαμένοι Ορίζοντες» του Τζέιμς Χίλτον. Το πως χτίστηκε τον δέκατο τρίτο αιώνα με την εκάστοτε τεχνολογία και το πως μετέφεραν τα υλικά εκεί ψηλά σε μια τόσο δύσβατη περιοχή, αποτελεί από μόνο του ένα θαύμα. Ο Σίμωνας ο Αθωνίτης ίδρυσε το μοναστήρι. Ζώντας σε μία σπηλιά εκεί κοντά, ο οποία είναι προσβάσιμη σήμερα μόνο από ένα στενό μονοπάτι, είδε ένα όραμα, στο οποίο η Θεοτόκος τον συμβούλευε να χτίσει μία μονή ψηλά στον βράχο και του υποσχόταν ότι θα τον προστάτευε και θα μεριμνούσε γι’ αυτόν και για το μοναστήρι.

          Στα μέσα του εικοστού αιώνα, τα μέλη του μοναστηριού ελαττώθηκαν αισθητά, λόγω της μεγάλης μείωσης της εισροής των νέων μοναχών εκεί. Η τωρινή ακμάζουσα αδελφότητα προέρχεται από την Ιερά Μονή του Μεγάλου Μετεώρου στα Μετέωρα, μια που το 1973, η Αθωνική κοινότητα αποφάσισε να επανδρώσει το σχεδόν εγκαταλελειμμένο μοναστήρι, υπό την αιγίδα του Γέροντα Αιμιλιανού. Η Σιμωνόπετρα άκμασε, στα χρόνια που ακολούθησαν και ανανεώθηκε εμφανώς, όσο αφορά τα πρόσωπα που την κατοικούσαν. Ερχόντουσαν από κάθε σημείο του κόσμου και από κάθε κοινωνικό επίπεδο, συμπεριλαμβανομένου και πρώην καθηγητή του Χάρβαρντ, έχοντας ως κοινό παράγοντα να τους ενώνει την ανάγκη να είναι πιο κοντά στον Θεό.

         Με την άφιξή μας, μας συνόδεψαν στο αρχονταρίκι, όπου μας τρατάρανε λουκούμι, νερό και από ένα μικρό ποτηράκι σπιτικό τσίπουρο. Έλεγξαν τα χαρτιά μας και μας οδήγησαν στην τραπεζαρία για το μεσημεριανό, που περιλάμβανε ψητές πατάτες, καλαμάρια, τραγανό ψωμί και ελιές. Μετά το φαγητό, μας έδειξαν τα δωμάτια μας, όπου μας περίμεναν καθαρά, στρωμένα κρεβάτια. Εκεί, μας δόθηκε η ευκαιρία να ξεκουραστούμε και να φρεσκαριστούμε για λίγο. Αργά το απόγευμα, περιηγηθήκαμε στο μοναστήρι, θαυμάζοντας την θέα της θάλασσας, που σου έκοβε την ανάσα. Εκεί κοντά είναι και ένα μικρό κοιμητήριο και το οστεοφυλάκιο, όπου για γενιές τώρα αποτελεί τον τελικό προορισμό ανάπαυσης των λειψάνων της ασκητών.

           Το βράδυ κατευθυνθήκαμε στην τραπεζαρία, όπου δειπνήσαμε με λιτό, αλλά πεντανόστιμο φαγητό. Ο ηγούμενος κάθισε στην κεφαλή του τραπεζιού και ένας από τους μοναχούς διάβαζε την Αγία Γραφή, ενώ εμείς τρώγαμε ήσυχα ακούγοντας τον. Στο τέλος αποσυρθήκαμε πίσω από τον ηγούμενο, ο οποίος ευλόγησε τον καθένα από εμάς. Ο εσπερινός τελείωσε αργά την νύχτα, μέσα στο κατάμεστο Καθολικόν.  Το τέμπλο ήταν χρυσοβαμμένο και φωτοβολούσε μέσα στον χαμηλό φωτισμό των καντηλιών, καθώς οι δύο αντιδιαμετρικές χορωδίες των μοναχών έψελναν με την σειρά τους ύμνους. Ένας τεράστιος πολυέλαιος που αιωρούνταν από πάνω μας, άρχισε να ταλαντεύεται ρυθμικά  σε κύκλους, κινούμενος από έναν μοναχό. Ήταν ένα πανέμορφο βράδυ, αλλά όσο περνούσε η ώρα, η ζέστη του καλοκαιριού και η έλλειψη ενυδάτωσης μου προκάλεσε κύματα ναυτίας. Μπαινοέβγαινα, μια στην λειτουργία και μια στην δροσερή αυλή επαναλαμβάνοντας την προσευχή μου, προς τον Κύριο. Τελικά, αποσύρθηκα στο κρεβάτι μου, όπου και κοιμήθηκα ως την πρωινή λειτουργία.

         Δεν έφαγα σχεδόν τίποτα, την υπόλοιπη ημέρα. Αποφασίσαμε να συνεχίσουμε την διαδρομή μας, μαζέψαμε τα λιγοστά πράγματα μας και πήγαμε να περάσουμε λίγο χρόνο με τον Πατέρα Ιάκωβο, που ήταν Ελληνοαμερικάνος όπως εμείς και με τον οποίο μπορέσαμε να συζητήσουμε εκτενέστερα. Εντυπωσιαστήκαμε με περιγραφές, όπως αυτήν, που τεράστια, ευλαβικά πλήθη συγκεντρώθηκαν στην Ρωσία, όταν οι μοναχοί έφεραν εκεί για προσκύνηση τα ιερά λείψανα της Αγίας Μαγδαληνής. Ο Πατέρας Ιάκωβος, ένιωσε την αδιαθεσία μου και ρώτησε αν υπήρχε κάτι που θα ήθελα να μου προσφέρει. Πρότεινε να μου προσφέρει μερικά φρέσκα βερίκοκα, τα οποία αποδείχτηκαν όχι μόνο αναζωογονητικά, αλλά μου έστρωσαν και το στομάχι μου. Ανταλλάξαμε ευχαριστίες και προχωρήσαμε περπατώντας προς ένα μικρό λιμανάκι, από τους πρόποδες του λόφου που βρίσκονταν το μοναστήρι, για να προλάβουμε το καραβάκι  για την Μονή του Αγίου Παύλου.

         Ο μακρύς δρόμος προς την ακτή ήταν ιδιαίτερα δύσκολος, μέσα στην ζέστη και την υγρασία της ημέρας. Μέσα σε λίγη ώρα στάζαμε από τον ιδρώτα και αναρωτιόμασταν πόσο ακόμη θα διαρκούσε το περπάτημα μας μέχρι το λιμανάκι, για να προλάβουμε το καράβι. Φτάσαμε πάνω στην ώρα που περνούσε από εκεί ένα καραβάκι. Παρέλειψε να σταματήσει; Το λιμανάκι ήταν άδειο εκτός από εμάς τους δυο. Ήδη εξαντλημένοι καθίσαμε στην σκιά και αποφασίσαμε να περιμένουμε. Για άλλη μια φορά η Παναγία μας χαμογέλασε ή τουλάχιστον έτσι θέλω να πιστεύω και άλλο ένα πλοιαράκι πλησίασε σύντομα στην αποβάθρα.

         Πλεύσαμε σε μια μικρή διαδρομή προς την Μονή Αγίου Παύλου, το οποίο φάνταζε περίλαμπρο από απόσταση. Παρόλο που φαινομενικά έμοιαζε μικρή η απόσταση, αποδείχτηκε αρκετά δύσκολη η διαδρομή για το μοναστήρι, μέσα στην ζέστη και τον ήλιο του μεσημεριού. Άρχισα να προσεύχομαι καθώς περπατούσαμε στον χωματόδρομο, ενώ ο γιος μου από δίπλα μου έριχνε κλεφτές ματιές όλο ανησυχία για την κατάσταση μου. Κάναμε συνεχώς στάσεις για να ξεκουραστούμε κάτω από την σκιά των λιγοστών δέντρων που συναντούσαμε στον δρόμο μας.

         Ανάμεσα στους διάφορους θησαυρούς και τα ανεκτίμητα κειμήλια, που διαφυλάσσονται με μεγάλη ευλάβεια στην Ιερά Μονή του Αγίου Παύλου, στο Άγιο Όρος, αναμφίβολα κατέχουν την πρωτεύουσα θέση τα πολύτιμα δώρα που προσέφεραν οι τρεις Μάγοι από την Ανατολή στον νεογέννητο Ιησού. Αυτά τα δώρα, όπως είναι γνωστό, ήταν χρυσάφι, λιβάνι και σμύρνα. Ανεβαίνοντας, μπορούσαμε να δούμε από μακριά μια τοποθεσία, γνωστή ως το κάθισμα, σηματοδοτούμενη  με έναν σταυρό. Εκεί ήταν που μετά την πτώση της Κωνσταντινούπολης, η Μάρω, η χριστιανή σύζυγος του σουλτάνου Μουράτ του Δεύτερου(1421-1451) και μητριά του Μωάμεθ του Δεύτερου, έφερε η ίδια τα κειμήλια για να τα παραδώσει, στην Ιερά Μονή του Αγίου Παύλου του Αγίου Όρους. Ο πατέρας της, Γεώργιος Μπράνκοβιτς,  ο ηγεμόνας της Σερβίας, είχε χτίσει το καθολικό της Μονής, προς τιμήν του Μεγάλου Οσιομάρτυρα Αγίου Γεωργίου του Τροπαιοφόρου.

         Σύμφωνα με την Αθωνική παράδοση, καθώς η Μάρω πλησίαζε το λιμάνι του μοναστηριού, η Υπεραγία Θεοτόκος την απέτρεψε από το να το πλησιάσει, αποτρέποντας έτσι την είσοδο σε κάθε γυναίκα, εκτός από Την ίδια στον κήπο Της. Δεν προχώρησε άλλο και παραχώρησε ευλαβικά τα θεία δώρα στους ευσεβείς μοναχούς και πατέρες. Το έγγραφο από τον σουλτάνο, με τις σχετικές πληροφορίες γύρω από την παράδοση των πολύτιμων δώρων είναι φυλαγμένο στην βιβλιοθήκη της Μονής του Αγίου Παύλου.

         Συνεχίζοντας την ανάβασή μας, άρχισα να σκέφτομαι την τελευταία φορά που περπάτησα σε βουνό κάτω από τόση ζέστη. Ήμουν τότε νέος πεζοναύτης, με ένα σακίδιο στην πλάτη, κατά την διάρκεια της εκπαίδευσης στην έρημο, στο 29^ο Παλμς στην Καλιφόρνια. Τριάντα χρόνια μετά, ήταν προφανές ότι δεν ήμουν τον ίδιο όπως τότε και η Παναγία με το άπειρο έλεος της έστειλε ένα φορτηγό, μέσα σε σύννεφο σκόνης, να μας παραλάβει και να μας αφήσει στην είσοδο του μοναστηριού. Αμέσως νιώσαμε την δροσιά και την σκιά του μέρους, την ώρα που εκατοντάδες χελιδόνια πετούσαν από πάνω μας, τιτιβίζοντας χαρούμενα το καλωσόρισμα τους. Περιηγηθήκαμε στον αυλόγυρο. Στο κέντρο του υπήρχε το μεγάλο Καθολικόν και μπαίνοντας μέσα να προσκυνήσουμε, μείναμε έκθαμβοι με την μεγαλοπρέπεια του. Ήταν χτισμένο από πέτρα και μάρμαρο και το λιγότερο που θα μπορούσα να σχολιάσω ήταν η επιβλητικότητα του.

         Κατόπιν, πήραμε τον δρόμο για τον ξενώνα, όπου ζήσαμε για άλλη μια φορά την γνωστή ιεροτελεστία της φιλοξενίας τους. Μετά μας οδήγησαν στα κελιά μας για ύπνο, τα οποία είχαν μια εκπληκτική θέα στην θάλασσα, που απλώνονταν από κάτω. Το βράδυ ακούσαμε το κάλεσμα του εσπερινού από το τάλαντο, έναν ξύλινο πίνακα, τον οποίο χτυπούνε ρυθμικά με ένα ξύλινο σφυρί, για να σηματοδοτήσουν την έναρξη της λειτουργίας. Μπήκαμε ήσυχα στο Καθολικόν με τους υπόλοιπους προσκυνητές και μοναχούς. Στάθηκα εκεί, χαμένος στο σκοτάδι, που στιγματιζόταν από το λιγοστό φως των καντηλιών, τρεμοπαίζοντας τον φωτισμό του σπηλαιώδους εσωτερικού, ενώ μια γλυκιά γαλήνη, από το θυμίαμα και την ψαλμωδία, με συνεπήρε.

         Σχεδόν ασυναίσθητα, έπιασα τον εαυτό μου σε βαθιά προσευχή και περισυλλογή, όπως καμία άλλη φορά. Καθώς επαναλάμβανα το «Κύριε Ιησού Χριστέ…» ξανά και ξανά, άρχισα να σκέφτομαι τον θάνατο των γονιών μου και την παροδικότητα της ζωής μου, που φαίνεται να κινείται τόσο γρήγορα. Οι αναμνήσεις της παιδικής μου ηλικίας είναι τόσο ζωντανές, σαν να συνέβησαν εχθές και τα πρόσωπα του παρελθόντος, μου είναι ακόμη νωπά και αληθινά. Κι όμως, ο χρόνος έχει περάσει, σαν σε κλάσμα του δευτερολέπτου. Κάποιος που στέκεται ενώπιον του Θεού, στον Οίκο Του, δεν μπορεί να μην σκεφτεί  για τον επικείμενο θάνατο του και την κρίση που θα έχει να αντιμετωπίσει, όπως και την ελπίδα μιας νέας ζωής μακριά από την θλίψη και τις έγνοιες αυτού του κόσμου.   Είναι μια συγκινητική εμπειρία ταπείνωσης, το να αναλογιστεί κανείς όλες του τις αμαρτίες, όλα τα πράγματα για τα οποία ντρέπεται ότι έχει διαπράξει και να εύχεται ολόψυχα για την εξιλέωση.

         Συνέχισα την σιωπηλή μου προσευχή, για τους εκλιπόντες και για τους εν ζωή. Στο τέλος της λειτουργίας, οι μοναχοί αποσύρθηκαν και οι επισκέπτες έμειναν να αποδώσουν το ευλαβικό τους προσκύνημα προς τα ιερά κειμήλια της Μονής, που έθεσαν ειδικά για να μας εκεί, για να τα θαυμάσουμε.  Καθώς γονατίζαμε και τα φιλούσαμε, σκεφτόμουν ότι οι Άγιοι ήταν άνθρωποι με σάρκα και οστά, σαν εμάς. Είχαν και αυτοί να διαχειριστούν τις ανθρώπινες αδυναμίες τους, όμως με επιμονή κατάφεραν τελικά να τις ξεπεράσουν, να μοιάσουν τον Χριστό και να κερδίσουν την ουράνια στέψη. Έδωσα τον μικρό σταυρό που κρεμόταν στον λαιμό μου στο επιστάτη, για να τον περάσει πάνω από τα λείψανα πριν τον ξανακρεμάσω γύρω από τον λαιμό μου. Βγήκαμε έξω στο σούρουπο, να παρακολουθήσουμε τον ήλιο που βουτούσε στην απέραντη δημιουργία του Θεού, την θάλασσα που απλωνόταν μπροστά μας.     

         Νωρίς το πρωί, αφήσαμε τον Άγιο Παύλο και ξεκινήσαμε την μακριά διαδρομή για την Αγία Άννα. Η θερμοκρασία δεν άργησε να πάρει την ανιούσα και τα ρούχα μας άρχισαν να κολλούν στα κορμιά μας, βρεγμένα από τον ιδρώτα. Σταματούσαμε κάθε τρεις και λίγο για να πάρουμε μια ανάσα και να πιούμε νερό, μέσα σε ένα σκηνικό απίστευτης ομορφιάς. Στο δρόμο μας περάσαμε μπροστά από Αλβανούς χτίστες, που δούλευαν σε διάφορα έργα, μια που η χερσόνησος έχει γίνει  αποδέκτης χρηματοδότης της Ευρωπαϊκής Ένωσης, για την διασφάλιση της πολιτιστικής της κληρονομιάς. Παρόλη την ανακούφιση που έχει δημιουργήσει η εισροή χρημάτων, θεωρώ ότι έχει αφαιρέσει ένα μέρος της πρωταρχικής αποστολής της μοναστικής κοινωνίας, που είναι η προσευχή,   η προσευχή για αυτούς από εμάς που ακόμη αγωνίζονται σε αυτόν τον κόσμο. Είναι  δίκοπο μαχαίρι, μια που παρέχει περισσότερη πρόσβαση στον Άθω για προσκυνητές σαν εμένα, που πραγματικά ωφελούνται από την μοναδική αυτή εμπειρία και φέρνει από την άλλη τον έξω κόσμο ακόμη πιο κοντά. Σαν επισκέπτες, αποσπούμε την συγκέντρωση των μοναχών σε έναν άλλο κόσμο, το ουράνιο βασίλειο του Θεού, έναν κόσμο τελείως ασυμβίβαστο με τις δικές μας επίγειες εμμονές.

         Ο χωματόδρομος για την Σκήτη της Αγίας Άννας προσφέρει μια εκπληκτική  θέα της θάλασσας και των τριγύρω βουνών που σου κόβει την ανάσα. Που να φανταστώ την ώρα που περπατούσα ότι η ζωή μου επρόκειτο να αλλάξει και ότι ο Θεός θα δοκίμαζε την πίστη μου. Η Σκήτη ανήκει στη Ιερά Μονή της Αγίας Λαύρας. Είναι η μεγαλύτερη και παλαιότερη σκήτη του Αγίου Όρους. Βρίσκεται σε υψόμετρο 340 μέτρων, σε μια απότομη αλλά εύφορη περιοχή κοντά, στο ακρωτήριο του Άθω. Ιδρύθηκε τις τελευταίες δεκαετίες του δέκατου έβδομου αιώνα, προς τιμήν της Αγίας Άννας.

         Είναι μια ελληνική ιδιόρρυθμη σκήτη, αποτελούμενη από πενήντα μία καλύβες, όπου κατοικούν περίπου ογδόντα πέντε μοναχοί. Ο ιδιόρρυθμος μοναχισμός είναι η παλαιότερη μορφή της μοναστικής ζωής. Σε αντίθεση με τον κοινοβιακό μοναχισμό, που δίνει έμφαση στην ομαδική λατρεία, αυστηρή πειθαρχία και χειρονακτική εργασία, οι μοναχοί της Σκήτης της Αγίας Άννας ζουν μια πιο απομονωμένη και ανεξάρτητη ζωή. Κάποιοι ασχολούνται με το ψάρεμα και την κηπουρική και άλλοι ασχολούνται με την αγιογραφία, της ξυλογλυπτική, την παραγωγή θυμιαμάτων και μινιατουρών.    

         Καθώς εισερχόμασταν μέσα από την μικρή πύλη, που σηματοδοτούσε τα όρια της Σκήτης, αποφασίσαμε να ξεκουραστούμε για λίγο. Την ώρα που έπινα νερό, κοίταξα ψηλά, αγναντεύοντας το ύψωμα, όπου βρίσκεται το κεντρικό παρεκκλήσι και όπου οι μοναχοί συγκεντρώνονται συχνά για την λατρεία τις γιορτινές ημέρες. Η εκκλησία, χτισμένη το 1764, φυλάσσει ένα λείψανο της Αγίας Άννας, το αριστερό της πόδι και επίσης στεγάζει την θαυματουργή της εικόνα. Εκείνη η εικόνα είναι στολισμένη με τις εκατοντάδες φωτογραφίες παιδιών που γεννήθηκαν από στείρα ζευγάρια. Σκούπισα τον ιδρώτα από το μέτωπο μου και είπα στον Νικ ότι ήθελα να προσκυνήσω την εικόνα και το λείψανο, εκ μέρους της μητέρας του, μια που φέρει το όνομα της Αγίας Άννας και είναι η προστάτιδα της. Δεν είχα προλάβει να τελειώσω την κουβέντα μου, όταν ένας καλόγερος έστριβε στην γωνία, κρατώντας το λείψανο, στην ασημένια του θήκη.  Ο Νίκος και εγώ κοιταχτήκαμε. Μας χαιρέτησε και αφού κατάλαβε ότι δεν ήμασταν πολύ σίγουροι για το πώς θα φτάναμε στον προορισμό μας, προσφέρθηκε να μας οδηγήσει. Από ότι φαίνεται, επέστρεφε το λείψανο από το καλύβι κάποιου άρρωστου μοναχού.

         Καθώς περπατούσαμε προς την εκκλησία, μας εξηγούσε ότι η πρωταρχική αποστολή της σκήτης ήταν να βοηθήσει τα άκληρα ζευγάρια να συλλάβουν μέσα από την βοήθεια της προσευχής. Καθημερινά, οι μοναχοί στέλνουν αγιασμό, αντίδωρο και οδηγίες για προσευχή, μέσω ταχυδρομείου, σε αυτούς που ψάχνουν βοήθεια και σε απάντηση παραλαμβάνουν, κάθε μήνα, φωτογραφίες παιδιών που γεννήθηκαν μέσα από αυτά τα ζευγάρια. Τέτοια είναι η δύναμη της πίστης και της προσευχής. Στην Αγία Άννα συναντήσαμε τον Πατέρα Χερουβείμ, έναν Ελληνοαμερικάνο και απόφοιτο της Ελληνικής Ορθόδοξης Σχολής Θεολογίας του Τίμιου Σταυρού  στην Βοστόνη. Όταν κατάλαβε ότι ήμασταν από την Αμερική και ότι ο Νικ ήταν ιεροσπουδαστής, μας προσκάλεσε να μείνουμε στο καλύβι του. Εκεί υπήρχαν άλλοι δύο μοναχοί, εικονογράφοι και οι δύο, που ζωγράφιζαν εικόνες σε ένα μικρό εργαστήριο, με θέα το Αιγαίο Πέλαγος. Ένας από αυτούς, ο Πατέρας Θεόφιλος, κάθισε μαζί μας να πιει καφέ, ενώ ο νεότερος ετοίμαζε το μεσημεριανό γεύμα. Ο πατέρας Θεόφιλος μας μίλησε για τις ελληνικές κοινωνίες των μεταναστών  στα πέρατα της γης και μας εμπιστεύθηκε ότι αυτές  αποτελούν την τελευταία μεγάλη ελπίδα της χώρας του. Προσευχήθηκε για την διασπορά, παρόλο που ο αγαπημένος τους γέροντας, που τα πνευματικά του τέκνα κατοικούν τώρα στο καλύβι, αναφερόταν συχνά για την Αμερική ως τα Σόδομα και τα Γόμορρα. Η φωτογραφία του γέροντα, που έχει φύγει εδώ και καιρό, δεσπόζει στο μικρό κελί, που υπήρξε το σπίτι του, για το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του.

         Κάθε καλύβι έχει το δικό του παρεκκλήσι και οι μοναχοί που κατοικούν εκεί, κάνουν τακτικά λειτουργίες. Αυτό, συγκεκριμένα, είναι αφιερωμένο στα Εισόδια Της Θεοτόκου, που γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 21 Νοεμβρίου και συμπτωματικά τότε είναι τα γενέθλια μου. Οι γονείς της Παρθένου Μαρίας, Ιωακείμ και Άννα, που ήταν άτεκνοι, παρέλαβαν το Θείο μήνυμα ότι θα γεννούσαν ένα παιδί, παρά την προχωρημένη τους ηλικία. Για να ευχαριστήσουν τον Θεό για το δώρο Του, έφεραν την κόρη τους, που ήταν ακόμη παιδί στον Ναό της Ιερουσαλήμ, για να την αφιερώσουν στον Κύριο. Η Μαρία παρέμεινε στον Ναό μέχρι την εφηβική της ηλικία.

         Φάγαμε το βραδινό στην μικρή κουζινούλα με τον Πατέρα Χερουβείμ και τον Πατέρα Θεόφιλο. Ήταν μια πολύ διαφορετική εμπειρία από αυτές στα κοινωνικά δείπνα των άλλων μοναστηριών. Μιλήσαμε για το σπίτι, για τις κοινές μας γνωριμίες και για την ζωή στο Άγιο Όρος. Ο Νικ αποκάλυψε τα σχέδια μας για αναρρίχηση στην κορυφή του Άθω την επόμενη μέρα και οι δύο μοναχοί μας ενθάρρυναν να το τολμήσουμε. «Καλό είναι να ξεκινήσετε νωρίς», μας συμβούλεψε ο Πατέρας Χερουβείμ και υποσχέθηκε ότι θα είχε έτοιμο φαγητό, για να πάρουμε μαζί μας για να κρατηθούμε στο επίπονο ταξίδι που επρόκειτο να κάνουμε. Εκείνο το βράδυ, ο Νίκος και εγώ καθίσαμε στην ταράτσα, παρακολουθώντας τον ήλιο καθώς έδυε. Φαινόταν σκεπτικός και τον ρώτησα αν σύμβαινε κάτι.

         Με κοίταξε και είπε «Θέλω να γίνω μοναχός! Θέλω να σου το πω εδώ και πάνω από ένα χρόνο, αλλά δεν βρίσκω το κουράγιο να το κάνω!». Τα είχα υπερβολικά χαμένα για να του απαντήσω αμέσως. Ο Νικ είχε περάσει μερικές εβδομάδες σε ένα μοναστήρι στην Κεντρική Ελλάδα, τον προηγούμενο χρόνο και είχε επιστρέψει δυο φορές. Δεν το είχα δώσει πολύ σημασία, μια που το θεώρησα έναν καλό τρόπο να εξελιχθεί πνευματικά, μια που ήθελε να γίνει ιερέας και είχε συμπληρώσει τον τρίτο χρόνο σαν φοιτητής. Ο Θεός ήθελε το παιδί μου και σε αντίθεση με τον Αβραάμ δεν είχε σκοπό να τον παραδώσω τόσο εύκολα.

         «Νίκο, βρίσκεσαι στον Άθω. Φυσικά η μοναστική ζωή σου φαίνεται ελκυστική, αυτή την στιγμή, αλλά είσαι υπερβολικά νέος για να πάρεις μια τόσο σημαντική απόφαση! Τελείωσε την σχολή σου πρώτα!», απάντησα τελικά. Ο Νικ πήρε μια έκφραση πόνου στο πρόσωπο του. Προτού προλάβει να πει κάτι, σηκώθηκα και είπα: «Ας πάμε να κλείσουμε κανένα μάτι. Έχουμε μεγάλη ανάβαση μπροστά μας αύριο».

         Ήταν ακόμη σκοτεινά όταν φύγαμε την επόμενη μέρα και χρησιμοποιήσαμε φακούς για να βλέπουμε τον δρόμο. Η ανάβαση γινόταν όλο και πιο απότομη καθώς προχωρούσαμε. Το πιο μεγάλο μέρος της ανάβασης γινόταν πάνω σε πέτρινα σκαλοπάτια, λαξευμένα πάνω στα βράχια. Μετά από μια δίωρη αναρρίχηση, άρχισα να νιώθω εξουθενωμένος και ανέπνεα δύσκολα. Είχαμε ακόμη πολύ δρόμο μπροστά μας. Ο Νικ κατέβασε τον ρυθμό του για να μπορώ να τον φτάνω και συχνά γύριζε να τσεκάρει πως ήταν ο γέρος του, φανερά ανήσυχος. «Συνέχισε εσύ! Θα σου δώσω να καταλάβεις πότε θα είμαι έτοιμος να πάθω ανακοπή!», του είπα αστειευόμενος.

         Τα πρώτο φως της ημέρας άρχισε να αποκαλύπτει το όμορφο δάσος που διασχίζαμε. Η σκιά των δέντρων μας προστάτευε από τις ακτίνες του ήλιου, που όλο και δυνάμωναν. Κάθε λίγο και λιγάκι σταματούσαμε για να ξεκουραστούμε, να βγάλουμε τα σακίδια μας και να πιούμε νερό, που μας φαινόταν ακόμη πιο γευστικό όσο προχωρούσαμε. Ήμασταν μόνοι μέσα στις σκέψεις μας και κανένας από τους δύο δεν ήθελε να αναστατώσει τον άλλο, μιλώντας για τον πόνο που έκρυβε μέσα του-την θλίψη του Νικ για την αντίδρασή μου στην πορεία που αποφάσισε να πάρει στην ζωή του και τον τρόμο μου για το χαμένο μέλλον που ονειρευόμουν για τον γιο μου. Καθώς συνεχίζαμε να ανεβαίνουμε, άρχισα να προσεύχομαι. Ήμουν έξαλλος με τον Θεό. Γιατί εγώ; Γιατί ο γιος μου; Ήμουν έτοιμος να διαπραγματευτώ, να έρθω σε συμφωνία με τον ίδιο τον Θεό, σίγουρος ότι θα με άκουγε σε αυτό το μέρος, καλύτερα από κάθε άλλο. Θα με άφηνε να κρατήσω τον γιο μου και θα θυσίαζα τον εαυτό μου στην θέση του σαν αμνό προς σφαγή. Λυπήσου με τον αμαρτωλό!

         Ο ήλιος γινόταν όλο και πιο ζεστός και λαμπερός καθώς βγαίναμε από την συστάδα των δέντρων. Μπορούσαμε να δούμε την βραχώδη κορυφή μια που τα δέντρα αραίωναν αρκετά όσο ανεβαίναμε ψηλότερα. Άρχισα να σκέφτομαι την « Κλίμακα του Παραδείσου», μία εικόνα που συχνά αναλογίζομαι. Το έδαφος άρχισε να σταθεροποιείται και η εκκλησία της Παναγίας άρχισε να φαίνεται από απόσταση. Είχαμε αναρριχηθεί χίλια πεντακόσια μέτρα. Συναντήσαμε κι άλλους αναβάτες που ξεκουραζόταν προτού φτάσουν στον τελικό τους προορισμό. Υπήρχαν, επίσης, μερικοί Αλβανοί λιθοξόοι που μόλις είχαν φτάσει με το καραβάνι των μουλαριών τους, αφού είχαν παραδώσει  σακιά με  τσιμέντο στην κορυφή.       

         Η κατασκευή της εκκλησίας της Μεταμορφώσεως στην κορυφή του βουνού ήταν σε εξέλιξη. Οι εργάτες έδειχναν αρκετά εξαντλημένοι.

Μίλησα με έναν από αυτούς, χρησιμοποιώντας μερικές λέξεις που μου είχε μάθει ο πατέρας μου στα Αλβανικά. Τα μάτια του φωτίστηκαν. Μου πρόσφερε τσιγάρο και μου έδειξε που μπορούμε να προμηθευτούμε νερό.

         Γεμίσαμε τα μπουκάλια μας με νερό από την στέρνα και βγάλαμε λίγο σκληρό ψωμί και ελιές από τον σάκο μας για να φάμε. Καθώς αγναντεύαμε την κορυφή, που υψωνόταν από πάνω μας, άλλα πεντακόσια μέτρα ανάβασης, κατάλαβα ότι δεν ήμουν σε φόρμα για να τα καταφέρω. Ο Νικ προσπάθησε να με πείσει να προσπαθήσω, αλλά ήμουν εξαντλημένος και το ξέραμε και οι δύο. Ακολούθησε τους υπόλοιπους αναβάτες για την κορυφή και εγώ τους παρακολούθησα που προχωρούσαν στο μονοπάτι, μέχρι που χάθηκαν.

         Κάθισα εκεί, φέρνοντας πάλι στον νου μου την βασανιστική εικόνα. Απεικονίζει πολλούς ανθρώπους να ανεβαίνουν μια σκάλα και στην κορυφή ο Χριστός ο Παντοκράτορας, έτοιμος να υποδεχτεί τους αναβάτες με ανοιχτές αγκάλες στον Παράδεισο. Στην εικόνα υπάρχουν και άγγελοι που βοηθούν τους αναβάτες και δαίμονες που προσπαθούν να τους χτυπήσουν με τα βέλη τους και να τους ρίξουν κάτω, όσο ψηλά κι αν βρίσκονται στην σκάλα. Οι περισσότερες εκδοχές της εικόνας παρουσιάζουν τουλάχιστον έναν άνθρωπο να πέφτει. Προσευχήθηκα σιωπηλά για τον γιο μου, για την οικογένεια μου και για μένα.

         Οι Αλβανοί κοιμόταν στην απογευματινή κάψα και τα μουλάρια τους ήταν συγκεντρωμένα γύρω από μια ξερή ποτίστρα.  Ένα από τα μουλάρια με κοιτούσε συνεχώς, λες και αναρωτιόταν αν θα σηκωθώ να γεμίσω την ποτίστρα με νερό. Άρχισα να βγάζω νερό από την στέρνα και να γεμίζω την δεξαμενή, καθώς τα μουλάρια στριμώχνονταν για το ποιο θα πρωτοπιεί. Κατάπιναν το νερό με λαιμαργία κλωτσώντας το διπλανό τους περιστασιακά, μέχρι που ήπιαν όλα. Κοίταξα πίσω να δω τον Νικ και τους άλλους, αλλά δεν φαινόταν πια πουθενά. Βρήκα μια σκιά και κοιμήθηκα, αγνοώντας τα ζουζούνια που πετούσαν γύρω από το πρόσωπο μου. Μερικές ώρες αργότερα, οι ορειβάτες φάνηκαν από μακριά και μέσα σε αυτούς και ο γιος μου. Περπάτησα προς το μέρος του να τον συναντήσω. Ήταν ορατά κουρασμένος, αλλά ενθουσιασμένος που τα κατάφερε να φτάσει στην κορυφή. Ήταν πολύ ομιλητικός. Έκατσα πίσω να απολαύσω την διήγηση του για την περιπέτεια του. Μιλούσε με φωνή γεμάτη νεανικό ενθουσιασμό για το κατόρθωμα του.

         Αφού ξεκουραστήκαμε, ο Νικ και εγώ ξεκινήσαμε το κατέβασμα, ελπίζοντας να φτάσουμε προτού σκοτείνιαζε. Η κατάβαση  είναι πάντα ευκολότερη, αν και ένιωσα ότι μας πήρε πολύ περισσότερο από την ανάβαση.  Είχε σκοτεινιάσει, όταν φτάσαμε στο καλύβι και οι μοναχοί μα είχαν ετοιμάσει ένα ζεστό δείπνο, που το φάγαμε με βουλιμία. Εκείνο το βράδυ δυσκολεύτηκα να κοιμηθώ, όχι γιατί δεν ήμουν κουρασμένος, αλλά γιατί ήμουν προβληματισμένος με την σκέψη ότι θα έχανα τον γιο μου. Ο Χριστός τον είχε καλέσει και αυτός ήταν έτοιμος και πρόθυμος να τον ακολουθήσει. Να στεκόμουν εμπόδιο στον δρόμο του ή να έκανα πέρα; Στριφογυρνούσα μέχρι που ο ύπνος με αγκάλιασε στο έλεος του.

         Την επόμενη μέρα, μετά τους αποχαιρετισμούς φύγαμε, για να προλάβουμε το πρωινό πλοίο για την Ουρανούπολη, πίσω στον κόσμο με τους θορύβους του, τις χαρές και τους πειρασμούς του. Μετά από μερικές ακόμη  μέρες που περάσαμε μαζί, ο Νικ και εγώ πήραμε τους διαφορετικούς μας δρόμους. Εγώ θα επέστρεφα σπίτι στο Μέιν και ο Νίκος θα επέστρεφε στο μοναστήρι, στα βουνά της κεντρικής Ελλάδας, το οποίο θα ήταν το καινούργιο του σπίτι.

         Παρά τις συμβουλές μου, έμενε ακλόνητος στην απόφαση του και αρνούνταν να αλλάξει γνώμη. Σαράντα χρόνια πριν, κατά τον ίδιο τρόπο και εγώ είχα καταταγεί στους πεζοναύτες, παρά τις επιθυμίες του δικού μου πατέρα. Η μάχιμη υπηρεσία μου, ο μόνιμος φόβος της απώλειας του γιου του, είχαν γεράσει ορατά τον Μπαμπά πριν την ώρα του.

         Η σχέση ανάμεσα σε έναν πατέρα με τον γιο του είναι δύσκολη υπόθεση. Ο γιος έχει πάντα εξασφαλισμένη την αγάπη του πατέρα, όμως νιώθει ότι πρέπει να κερδίσει επίσης τον σεβασμό και τον θαυμασμό του. Φεύγοντας από το σπίτι και πολεμώντας στις δικές του μάχες ο γιος μπορεί αυτό να το καταφέρει. Τώρα είχε έρθει η σειρά μου να φερθώ γενναία και να ευχηθώ στον γιο μου τα καλύτερα. Δεν θα τον ξανάβλεπα μέχρι τον επόμενο χρόνο. Στα χρόνια που πέρασαν, είχα μάθει ότι αυτά που συνέβαιναν στην ζωή  μου δεν ήταν πάντα υπό τον έλεγχο μου. Για άλλη μια φορά, έπρεπε να βάλω τον γιο μου, την οικογένεια μου και τον εαυτό μου στα χέρια του Θεού και να εμπιστευτώ το έλεος και την αγάπη Του.

 

 

08 Asate to Kurio asma kaino

ΠΟΛΥΤΣΑΝΗ

 

Ότι αφήνεις πίσω σου δεν είναι ότι είναι χαραγμένο στα πέτρινα μνημεία

αλλά ότι έχει υφανθεί πάνω στις ζωές των άλλων. 

ΠΕΡΙΚΛΗΣ

 

                  Είναι ανεξήγητο το γιατί με έχει στιγματίσει τόσο πολύ ένα μέρος, που το γνώρισα μόνο από τις αφηγήσεις της γιαγιάς μου. Είναι ένα μέρος γεμάτο φαντάσματα, γεμάτο λύπη και χαρά, αυτό το χωριό που είναι γαντζωμένο πάνω στα ψηλά βουνά, όπου γεννήθηκε και έζησε τα ωραιότερα χρόνια της μακράς ζωής της. Για μένα υπήρξε ένα θαμπό όνειρο που δεν τέλειωσε ποτέ, ένα όνειρο που δεν φαίνεται να μπορώ να το διαγράψω από την μνήμη μου.

         Όταν είσαι νέος, όλος ο κόσμος είναι στα πόδια σου και τίποτα δεν στέκεται εμπόδιο στον δρόμο σου. Νομίζεις ότι πάντα θα πετυχαίνεις τους στόχους σου και ότι θα είσαι ο κυρίαρχος της μοίρας σου. Μόνο όταν τα χρόνια περνούν καταλαβαίνεις ότι η ζωή σε πάει εκεί που θέλει αυτή. Αρχίζεις να επιστρέφεις εκεί που ήσουν και να καταλαβαίνεις που πηγαίνεις. Δεν αργεί να έρθει το ερώτημα: «Ποιο είναι το νόημα της ζωής μου;» Πως θα μπορούσα να απαντήσω σε ένα τέτοιο ερώτημα, χωρίς να επιστρέψω στο σημείο που ξεκίνησε η ίδια μου η ζωή; Μόνο εκεί θα μπορούσα να αρχίσω να ανακαλύπτω το μοναδικό νόημα της.

         Η Πολύτσανη  είναι το μέρος, που για πολλές γενιές η οικογένεια μου αποκαλούσε το σπίτι της. Την πρώτη φορά που είδα τα βουνά της Βόρεια Ηπείρου ήταν τριάντα χρόνια πριν. Στο πρώτο πρωινό φως, στεκόμουν στο κατάστρωμα του πλοίου, που ταξίδευε από το Πρίντεζι στην Κέρκυρα. Ο ήλιος ανέτειλε αργά από την μακρινή ανατολή, λούζοντας τα με μια χρυσή ομίχλη, πλαισιωμένη από ένα λαμπερό φωτοστέφανο. Μία απαλή, ζεστή αύρα φυσούσε το πρόσωπο μου, σταλμένη θαρρείς από τους προγόνους μου, για να με χαϊδέψει και να μου ψιθυρίσει: «Καλώς ήρθες σπίτι!».

         Χρόνια μετά, όταν η Πολύτσανη ζούσε ακόμη υπό τον βαρύ ζυγό της Κομμουνιστικής τυραννίας, ταξίδεψα στα σύνορα της Κακαβιάς, παρασυρμένος από κάποια άγνωστη έλξη, ελπίζοντας να φτάσω όσο το δυνατόν πιο κοντά στην Πολύτσανη. Η Πολύτσανη ήταν κομμάτι μου. Τα φαντάσματα της με στοίχειωναν. Όπου κι αν πήγα και όπου κι αν έζησα, με καλούσε σαν το τραγούδι των Σειρήνων. Τώρα, με τους γονείς μου να έχουν φύγει, παρασύρθηκα στην πνευματική μας πατρίδα, αυτό το σχεδόν ξεχασμένο μέρος του Ελληνισμού, σαν φλόγα που αρνείται να σβήσει.

      
   Ο δρόμος για το χωριό της Πολύτσανης είναι μακρύς, γεμάτος στροφές και συνεχώς ανηφορικός. Περνάς παγωμένα ποτάμια, βαθιές χαράδρες και πανύψηλες βουνοκορφές, καλυμμένες από πεύκα. Ταξιδεύοντας μέσα από αυτό το άγριο τοπίο, νιώθεις το παντοδύναμο χέρι του Θεού και την ευεργετική, γεμάτη επιείκεια αγάπη Του. Ο αέρας είναι καθαρός, τσουχτερός και βαρύς από την μυρωδιά του πεύκου. Μετά από μια απότομη στροφή του δρόμου, βρίσκεις ξαφνικά τον εαυτό σου να χαζεύει ένα χωριό, που φωλιάζει στην αγκαλιά μιας κορυφογραμμής, γνωστής ως Νεμέρτσκα. Αυτά είναι τα βουνά, που οι γενιές των προγόνων μου, των οποίων το χώμα  έχει αναμιχθεί με το χώμα τους και το αίμα τους κυλάει στις φλέβες μου, αγνάντευαν με το ξύπνημα της ημέρας, έτοιμοι για ότι τους φέρει η ζωή, στα καλά και τα άσχημα.

         Κατά την διάρκεια του πολυετούς Κομμουνιστικού καθεστώτος, η Νεμέρτσκα, που φτάνει τα οκτώ χιλιόμετρα κατά μήκος των Ελληνοαλβανικών συνόρων, υπήρξε ο δρόμος προς την ελευθερία. Στις χιονισμένες κορυφές του, κρυμμένοι κάτω από άσπρα σεντόνια, μερικοί ριψοκίνδυνοι χωρικοί έκαναν το ταξίδι προς μία νέα ζωή και την ελευθερία που απλωνόταν πέρα από τα σύνορα. Τώρα πια ο δρόμος είναι ανοιχτός και μόνο τα αποκρουστικά «τσιμεντένια μανιτάρια» παραμένουν ορατά σημάδια. Αυτά τα πολυβολεία, διασκορπισμένα σε όλη την ύπαιθρο και χτισμένα με μεγάλο κόστος, ήταν όλα στραμένα προς τον Νότο. Αποτελούν την σιωπηλή μαρτυρία της μεγαλομανίας και της παράνοιας, του ηθικά πτωχευμένου καθεστώτος του Ενβέρ Χότζα, του ισχυρού κομμουνιστή, που κυβέρνησε την Αλβανία για δεκαετίες.

         Προτού φτάσω στην Πολύτσανη, ανησυχούσα για το τι θα έβρισκα και για το τι θα γινόταν. Πως μπορούσα να φανταστώ ότι θα εισέπραττα απλόχερα την ζεστή φιλοξενία και την αδερφική αγάπη; Για πρώτη φορά στην ζωή μου, το όνομα μου δεν ήταν περίεργο και δυσνόητο. Έλεγε όλα όσα χρειαζόταν να πει κανείς για μένα. Δεν απαιτούνταν καμία άλλη διευκρίνιση για την ταυτότητα μου.

         Ξεκίνησα το ταξίδι μου κουβαλώντας ένα μόνο μικρό σακίδιο στην πλάτη μου και παίρνοντας ένα μόνο ταξί από την πλατεία Συντάγματος, στο κέντρο της Αθήνας, για τον σταθμό των λεωφορείων των Ιωαννίνων. Ο ταξιτζής έπιασε αμέσως την ξενική μου προφορά και με ρώτησε από πού είμαι. Του είπα ότι γεννήθηκα στην Κωνσταντινούπολη και μεγάλωσα στις Ηνωμένες Πολιτείες και ότι οι γονείς μου κατάγονταν από την Βόρεια Ήπειρο.  Γύρισε το κεφάλι του προς εμένα και είπε με τόνο καχύποπτο: «Με άλλα λόγια, είναι Αλβανοί!». Εκείνη την στιγμή, ένιωσα τον πόνο που νιώθει η ελληνική μειονότητα στην Αλβανία. Είναι πραγματικά οι ξεχασμένοι Έλληνες. Οι Σειρήνες με πέταξαν στους βράχους και στην καταστροφή, όπως είχαν κάνει στον Οδυσσέα. Έμεινα σφιγμένος στην θέση μου στο ταξί χωρίς να απαντήσω. Ο ταξιτζής δεν συνέχισε την κουβέντα.

         Οι Έλληνες της Βόρειας Ηπείρου, αφού υπέμειναν τα πεντακόσια χρόνια της Οθωμανικής κατοχής, κατάφεραν να κερδίσουν την ελευθερία τους δυο φορές, που και στις δύο η μοίρα έμελλε να τους αρπάξει από τα χέρια της μητέρας Ελλάδας. Παρόλα τα καταλυτικά γεγονότα του εικοστού αιώνα και την διαφθορά της Κομμουνιστικής αιχμαλωσίας, ο Ελληνισμός συνεχίζει να επιβιώνει σε αυτή την αιματοβαμμένη γωνιά του κόσμου. Οι άνθρωποι της Βόρειας Ηπείρου έχουν δοκιμαστεί και πάλεψαν για αιώνες να διατηρήσουν την ελληνική τους ταυτότητα. Μέσα από όλα αυτά έχουν καταφέρει να διατηρήσουν την πίστη τους, την γλώσσα τους και πάνω από όλα, την ανθρωπιά τους. Το παράδειγμά τους είναι αυτό που πρέπει να μιμηθούν οι απομακρυσμένοι Έλληνες της διασποράς, όπως και οι Έλληνες που ζουν στην Ελλάδα.

         Το 1930, η Πολύτσανη είχε πληθυσμό δύο χιλιάδων κατοίκων. Σήμερα, μόνο εκατό περίπου ζουν εκεί, όλο τον χρόνο. Έντεκα παιδιά παρακολουθούν το σχολείο, όπου διδάσκονται και η Αλβανική και η Ελληνική γλώσσα. Η εκκλησία των τριών Αρχαγγέλων και άλλα μέρη του χωριού έχουν ανακαινιστεί και βελτιωθεί, χάρη σε ουσιώδη ποσά που δωρίστηκαν από Πολυτσανίτες που ζουν στις Ηνωμένες Πολιτείες και στην Ελλάδα.   Δυστυχώς,  πολλοί νέοι άνθρωποι αναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν, λόγω των οικονομικών συνθηκών και της κυβερνητικής αδιαφορίας, που επικρατεί στην περιοχή. Οι περισσότεροι, τώρα, ζουν στην Ελλάδα, τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Κύπρο. Το καλοκαίρι, όμως, πολλοί επιστρέφουν και το χωριό ξαναγεννιέται από το γέλιο και τις φωνές των παιδιών, που αντηχούν παντού.

         Ενώ καθόμουν σε ένα μικρό καφενεδάκι, στην πλατεία του χωριού, ανταλλάσοντας μερικές κουβέντες με τους ανθρώπους εκεί, έβλεπα γνώριμα πρόσωπα, σαν αυτά που μεγάλωσα μαζί τους και σαν των συγγενών και φίλων που είχα περάσει χρόνο μαζί τους. Ξαφνικά, εμφανίστηκε, σαν το ίδιο τον Αρχάγγελο, ένας ηλικιωμένος άντρας, με το όνομα Μιχάλης. Ήταν ηλιοκαμένος και σφίγγοντας τα χέρια μου μέσα στα τεράστια δικά του, διέταξε: «Έλα μαζί μου!». Με οδήγησε, αμέσως, σε ένα μικρό πέτρινο σπιτάκι. Στην μικρή του αυλή υπήρχαν δυο αξέχαστες φιγούρες. Καθισμένος κάτω από την σκιά ενός αμπελιού καθόταν ένας μεγαλοπρεπής ενενηνταπεντάχρονος κύριος, ονομαζόμενος Νικόλας και η αξιοσέβαστη σύζυγος του Φρόσω. Στα μάτια τους καθρεφτίζονταν τα χρόνια του πολέμου, της ξένης κατοχής, της φυλακής, της εξορίας και της φτώχειας. «Αυτός είναι ο Σταύρος Νάσσης, από το σόι των Τζελάτι!», φώναξε ο συνοδός μου. Αμέσως, δάκρυα έτρεξαν από τα μάτια τους και είπαν: «Καλώς ήρθες παιδί μου, καλώς ήρθες σπίτι!». Αμέσως η κυρία Φρόσω έφερε έξω το τσίπουρο και ένα μικρό πιάτο γλυκό του κουταλιού και λουκούμι(γνωστό και ως τούρκικη λιχουδιά). Και έτσι ήταν τα πράγματα από σπίτι σε σπίτι.

         Εγώ, που δεν έδωσα τίποτα, πήρα τόσα πολύτιμα πράγματα φεύγοντας από εκεί, και το κυριότερο έγινα μάρτυρας της ανθρώπινης ύπαρξης. Μέσα στο πολιτισμικό και πνευματικό χάος που έχουμε τοποθετήσει τους εαυτούς μας, φαίνεται να έχουμε χάσει τις βασικές αρχές της ευγένειας, του σεβασμού προς τους άλλους, της φιλοξενίας και την αίσθηση της κλειστής κοινωνίας. Αυτά είναι τα θεμέλια, πάνω στα οποία χτίστηκε ο πολιτισμός μας. Τώρα, θεωρούμε αυτά τα πράγματα ανούσια και άχρηστα. Όπως συνήθιζε να λέει ο πεθερός μου, ο Χρήστος: «Μόνο όταν επιστρέψουμε στην βάση του φιλότιμου, θα καταφέρουμε να διακρίνουμε το σωστό και θα πράξουμε ανάλογα!».

         Η κληρονομιά της Πολύτσανης είναι ανεκτίμητη, γιατί μέσα από αυτή μου χορηγήθηκε μία οντότητα και η συνειδητοποίηση της ταυτότητας μου σε αυτόν τον κόσμο. Όπως η Πολύτσανη έπλασε τους προγόνους μου, έτσι και αυτοί δημιούργησαν εμένα κατ’ εικόνα τους. Το αίμα τους κυλάει στις φλέβες μου, αλλά κυρίως το πνεύμα, η πίστη, η υπερηφάνεια, η ιστορία και η αγάπη τους ζουν μέσα στην καρδιά μου.

         Επιτέλους, τα φαντάσματα δεν υφίστανται πια.  Τα ονόματα τους στους τάφους και τα πρόσωπα τους στις ξεθωριασμένες φωτογραφίες τους, ζουν μέσα μας και όποιος μπορεί να το καταλάβει αυτό, μπορεί καταλάβει και το ότι εκείνοι που ήρθαν πριν από εμάς, ζουν για πάντα μέσα από τις μνήμες μας.

Ασπρη κατάσπρη βαμπακιά _ White,snow-white cotton plant (Polytsani)

ΛΟΥΤΣΑ

 

         Για πολλούς Ελληνοαμερικάνους, ο δεσμός με την Ελλάδα έχει χαλαρώσει, εδώ και αρκετό καιρό. Ίσως οι παππούδες τους να έφτασαν στην γη της επαγγελίας πάρα πολλά χρόνια πριν και γι’ αυτό έχασαν την επαφή με την πατρίδα. Κατά την διάρκεια των πρώτων χρόνων της ελληνικής διασποράς στην Αμερική, όταν έφευγες από την Ελλάδα, όσο και αν ανυπομονούσες να γυρίσεις πίσω σε αυτήν, γινόταν όλο και πιο δύσκολο, καθώς περνούσε ο καιρός. Πολλοί Έλληνες, αγανακτισμένοι από την φτώχια και την πολιτική αστάθεια της πατρίδας τους, έριξαν μαύρη πέτρα πίσω τους, αποφασισμένοι να ξεκινήσουν μια καινούργια ζωή, λέγοντας το γνωστό  «όσα έρθουν και όσα πάνε».

         Με το πέρασμα της κάθε γενιάς, οι δεσμοί με την Ελλάδα αραιώνουν, όλο και πιο πολύ. Όταν οι Ελληνοαμερικάνοι καταφέρνουν να επιστρέψουν στην πατρίδα τους, είναι πολύ συχνά άγνωστοι στον τόπο των προγόνων τους. Σε σπάνιες περιπτώσεις κατάφεραν να προσαρμοστούν χωρίς προβλήματα και τις περισσότερες φορές δεν τα κατάφεραν καθόλου. Τα πιο συχνά θέματα που έχουν να αντιμετωπίσουν είναι η γλώσσα, η νοοτροπία, ακόμη και ο τρόπος ζωής στην παλιά πατρίδα. Άλλες φορές βλέπουν την Ελλάδα σαν μια υπέροχη περιπέτεια, όπου έχουν να αντιμετωπίσουν έναν συνδυασμό νέων και γνωστών πραγμάτων ή άλλες φορές την βλέπουν σαν έναν εφιάλτη, επιβεβαιώνοντας το γεγονός γιατί ο Παππούς και η Γιαγιά αναγκάστηκαν κάποτε να την εγκαταλείψουν. Παλιότερα, το ταξίδι ήταν πολύ πιο δύσκολο. Τα αεροπορικά ταξίδια έχουν αλλάξει τα πράγματα και για μερικούς το ταξίδι πίσω στην πατρίδα είναι πιο συχνό, μειώνοντας τους μακροχρόνιους αποχαιρετισμούς και ενώνοντας ξανά τις οικογένειες με χαρά, παρόλο που αυτή σκιάζεται από την απώλεια των αγαπημένων προσώπων, που εγκαταλείπουν σιγά σιγά την θέση τους σε αυτόν τον κόσμο.    

         Η συζυγός μου Άννα, πέταξε στην Ελλάδα για να βρεθεί στο πλευρό του πατέρα της, κατά την διάρκεια της μακροχρόνιας ασθένειας του και διαμονής του στο νοσοκομείο. Η μητέρα μου πέθανε ξαφνικά, χωρίς προειδοποίηση, ενώ η Άννα βρισκόταν στην Ελλάδα. Ο πατέρας της πέθανε ένα μήνα μετά. Ο πεθερός μου Χρήστος, πέθανε μετά από μια συγκινητική, τετράμηνη γενναία πάλη με την ζωή. Ήταν περιστοιχισμένος από τους στενούς του συγγενείς, που  στάθηκαν στο πλευρό του, σε όλη την διάρκεια της διαμονής του στο νοσοκομείο. Ο Χρήστος με αγκάλιασε, σαν να ήμουν ο γιος του, από την πρώτη στιγμή που με γνώρισε και η απώλεια του ήταν για μένα ιδιαίτερα δύσκολη, ειδικά μετά από τον χαμό των γονιών μου. Θα μου λείψει, που καθόμασταν μαζί κάτω από την συκιά, που τόσο αγαπούσαμε, ανταλλάσοντας ιστορίες και ανέκδοτα. Θα μου λείψει ο τρόπος που φωτιζόταν το πρόσωπό του από υπερηφάνεια όταν έβλεπε τα εγγόνια του, ο τρόπος που μύριζε τα φαγητά της γυναίκας του επαινώντας την, ο τρόπος που καθόταν στο πλατύσκαλο, καλώντας ευγενικά κάποιον γείτονα να του κεράσει καφέ.

         Ο Χρήστος ήταν έφηβος, στην διάρκεια της κατοχής στην Ελλάδα. Έχασε τους γονείς του στον πόλεμο και ήταν ο μοναδικός προστάτης της τυφλής αδερφής του. Έγινε θύμα και των δύο πλευρών του Εμφυλίου Πολέμου. Παρά λίγο να τον σκοτώσουν στο ξύλο οι δεξιοί και τον κράτησαν αιχμάλωτο για μήνες οι Κομμουνιστές αντάρτες, οι οποίοι τον τραβούσαν από το ένα κρησφύγετο στο άλλο, χωρίς αιτία. Ήταν για μένα η προσωποποίηση του μέσου Έλληνα, που εξακολουθούσε να στέκεται περήφανος, με το χαμόγελο στα χείλη, παρόλους «τους καταπέλτες και τα βέλη μιας εξωφρενικής μοίρας», όπως είπε κάποτε ο Σαίξπηρ στον Άμλετ. Επιστρέφοντας στην Ελλάδα, εκείνο το συγκεκριμένο καλοκαίρι, σήμαινε όχι μόνο το να ξαναδείς την οικογένεια, αλλά το να ξαναενωθεί ολόκληρη η οικογένεια.

         Καθώς περιμέναμε τον έλεγχο των διαβατηρίων, κατά την άφιξή μας στην Αθήνα, μπορούσα να νιώσω την ανυπομονησία του γιου μου Κρις, να ανεβαίνει στα ύψη. Ο Κρις είχε επηρεαστεί ιδιαίτερα. Μου φαινόταν σαν να μεγάλωσε ξαφνικά, καθώς τον κοιτούσα από μια άκρη. Είχε πια ξεπεράσει το ύψος των ώμων μου. Ο μικρούλης που πάντα ήθελε να ορμάει στην αγκαλιά μου, φαινόταν πια ότι είχε μεγαλώσει. Η αναμονή των αποσκευών μας ήταν μια ατέλειωτη διαδικασία. Όταν επιτέλους έφτασαν, ο Κρις όρμισε προς στην έξοδο του αεροδρομίου, όπου τον περίμενε η ανοιχτή αγκαλιά της μητέρας του. Προσπαθώντας να διατηρήσω την ψυχραιμία μου, κοντοστάθηκα για λίγο προτού με τυλίξουν τα χέρια της γυναίκας μου με προσμονή.

         Η σύζυγος ενός άντρα, που δημιουργεί την καριέρα του στον στρατό, είναι συνηθισμένη στους διαρκείς αποχωρισμούς, οι οποίοι άρχισαν στην περίπτωση μας από τα πρώτα χρόνια του γάμου μας. Μετά από είκοσι δύο χρόνια μαζί, όμως, δημιουργείται μία αίσθηση εξάρτησης  του ενός από τον άλλο. Όσο πιο πολύ είναι μαζί ένα ζευγάρι, τόσο πιο δύσκολος γίνεται ο χωρισμός ανάμεσα τους. Η γυναίκα σου γίνεται μέρος του DNA σου. Σταθήκαμε εκεί, μέσα στην μέση του κόσμου, σφιχταγκαλιασμένοι, προσπαθώντας να εκφράσουμε όλα όσα δεν προλάβαμε να πούμε, με μία αγκαλιά και ένα φιλί. Ο Κρις διέλυσε την μαγεία της στιγμής, λέγοντας: «Εντάξει με εσάς του δυο! Άντε, θέλω να δω την Γιαγιά!».

         Βγήκαμε από το αεροδρόμιο και το φως μας κατέκλυσε. Το ελληνικό φως δεν μοιάζει με κανένα άλλο στον κόσμο και σε λούζει με την καθαρότητα και την θέρμη του. Ο ασυννέφιαστος ουρανός είχε ένα ανεπανάληπτο μπλε χρώμα, ένα χρώμα που δεν συναντάς πουθενά αλλού, παρά μόνο στην Ελλάδα. Ήμουν πίσω στο σπίτι μου, μακριά από το σπίτι μου.

         Στη διαδρομή για την Λούτσα φλυαρούσαμε ενθουσιασμένοι, καθώς οι εικόνες του αλλαγμένου τόπου μας προσπερνούσαν ασταμάτητα.. Όμως, μέσα στην μέση των αλλαγών - καινούργιες πολυκατοικίες που ξεφυτρώνουν από παντού και καινούργιες εθνικές οδοί, με τεράστιες πινακίδες – είναι τα απομεινάρια του παρελθόντος, πάντα παρόντα, να μου ασκούν την επιρροή τους. Μόλις φτάσαμε στο σπίτι κορνάροντας, παρκάραμε στον χωματόδρομο μπροστά από το εξοχικό και ο Κρις για άλλη μια φορά έτρεξε στην αγκαλιά της Γιαγιά του. Ακολούθησα και εγώ, αγκαλιάζοντας την πεθερά μου Μαρία και φιλώντας την, όπως αρμόζει το ελληνικό έθιμο, και στα δύο μάγουλα. Δεν είπαμε πολλά. Δεν ήταν ακόμη η κατάλληλη στιγμή. Θα έπρεπε να περιμένουμε κάποια άλλη, με λιγότερη ένταση, όπου θα μπορούσαμε να σκεφτούμε και να εκφράζουμε την συμπαράσταση μας με ηρεμία. Η Μαρία φορούσε μαύρα, όπως και η Άννα και έδειχνε γερασμένη, αλλά πρόθυμη να δείξει την στοργή της, με εκείνο τον μοναδικό της  τρόπο. Για την Μαρία το φαγητό είναι αγάπη, γι’ αυτό μαγείρευε όλη μέρα για να μας ευχαριστήσει, ώστε να μπορούμε να κάτσουμε όλοι μαζί στο τραπέζι και να χαρούμε ό ένας τον άλλο, απολαμβάνοντας το νόστιμο φαγητό της.

         Η Μαρία μεγάλωσε μέσα στα χρόνια της πείνας, της Γερμανικής κατοχής στην Ελλάδα. Η μητέρα της, Ασημίνα, μεγάλωσε στο νησί της Κέας. Οι περισσότεροι συγγενείς μας από εκεί είτε έχουν πεθάνει, είτε μετακόμισαν αλλού, οπότε και οι δεσμοί μας με το νησί είναι μηδαμινοί, εκτός από ένα μικρό εκκλησάκι, που η Ασημίνα έχτισε στην μνήμη του Αγίου Νικολάου. Η Κέα, όπως τα περισσότερα μέρη της Ελλάδος, είναι γεμάτη μικρά εκκλησάκια, χτισμένα σε ερημικά υψώματα ή σε αγνάντια της θάλασσας. Η Ασημίνα έκανε οικονομίες και μάζεψε χρήματα για να χτίσει αυτό το απλό δείγμα της ευλαβικής της πίστης, προς τον αγαπημένο Θεό. Είναι ένα κάτασπρο, ασβεστωμένο κτίσμα, με μια μικρή μπρούτζινη καμπάνα. Είναι χρισμένο δίπλα σε ένα ρυάκι που κυλάει σε μια πράσινη κοιλάδα, πλαισιωμένη από άγονα βουνά. Συνήθως, περνάμε κάποιο χρόνο εκεί, καθαρίζοντας το, γεμίζοντας τα καντήλια με λάδι, λέγοντας τις προσευχές μας και εκείνη η χρονιά δεν αποτέλεσε εξαίρεση.

     Η Ασημίνα προερχόταν από μία φτωχή οικογένεια, που προσπαθούσε να βγάλει το επιούσιο μέσα από ένα στείρο, βραχώδες κομμάτι γης, στην Κέα. Στην ηλικία των είκοσι τριών, όπως και άλλες νέες Ελληνίδες κοπέλες της γενιάς της,  άφησε την φτωχή της πατρίδα για να βρει δουλειά.  Βρήκε δουλειά ως μαγείρισσα, σε μια εύπορη οικογένεια της Αλεξάνδρειας, στην Αίγυπτο. Όταν προσβλήθηκε από ελονοσία, γύρισε στην Ελλάδα και μπόρεσε να παντρευτεί έναν νέο με προοπτικές, που δούλευε για την γερμανική εταιρεία Μπάουερ.

         Για λίγο, η ζωή της φάνηκε να στρώνει. Άρχισε να μεγαλώνει η οικογένειά της και κατάφερε να χτίσει ένα σπίτι στο Μαρούσι, στην Αθήνα. Αλλά καθώς άρχισαν να μαζεύονται τα μαύρα σύννεφα της οικονομικής κρίσης πάνω από την Ελλάδα, ο άντρας της έχασε την δουλειά του και κατά συνέπεια, το άνετο σπιτικό που στέγαζε την οικογένεια με τα τρία της παιδιά. Η οικογένεια κατέληξε σε ένα χαμόσπιτο στην Καισαριανή, μια εργατική γειτονιά της Αθήνας  και η υγεία του συζύγου της άρχισε να φθίνει. Πέθανε ξαφνικά, λίγο πριν ξεκινήσει ο πόλεμος του 1940, στην Ελλάδα.

         Με τρία παιδιά, κάτω των δέκα, η Ασημίνα κατάφερε να κρατήσει την οικογένεια της ανέπαφη και ζωντανή στην πείνα, κατά την διάρκεια της Ναζιστικής κατοχής. Το 1944, μετά την απελευθέρωση, το μικρό σπιτάκι, όπου η οικογένεια έμενε, κάηκε όντας στο πεδίο μάχης μεταξύ των Κομμουνιστών επαναστατών και των Βρετανικών δυνάμεων. Έχοντας χάσει όλα τους τα υπάρχοντα, εκτός από τα ρούχα που φορούσαν, το καταφύγιο της οικογένειας έγινε ένα πεύκο, στα περίχωρα της Καισαριανής. Μοιράζονταν το ένα και μοναδικό πιάτο που είχαν, για το φαγητό τους. Η πεθερά μου θυμήθηκε πρόσφατα, πως περίμενε την σειρά της για να φάει το μερίδιο της από την λιγοστή σούπα, που αποτελούσε το γεύμα της ημέρας.

         Τα παιδιά της Ασημίνας κατάφεραν, τελικά, να μεγαλώσουν και να φτιάξουν τις δικές τους οικογένειες. Κατά την διάρκεια του πρώτου μας ταξιδιού πίσω στην Ελλάδα, λίγο μετά την γέννηση του πρώτου μας γιου Νίκου, στην Ασημίνα είχε διαγνωστεί, ότι έπασχε από λευχαιμία, και πάνω στη δύσκολη φάση της αδυναμίας της έπεσε και έσπασε τον γοφό της. Ξαπλωμένη στο κρεβάτι του νοσοκομείου, χαμογέλασε πλατιά, όταν της βάλαμε στην αγκαλιά της το πρώτο της δισέγγονο. Οι ευχές έβγαιναν από τα τρεμάμενα χείλη της, καθώς σταύρωνε το κεφαλάκι του γιου μας και τα μάτια της γέμισαν δάκρυα, που αργοκυλούσαν στο πρόσωπό της.   Μετά από μερικούς μήνες  πέθανε.

         Τελειώσαμε το φαγητό μας, απολαμβάνοντας τον δροσερό ίσκιο και το απαλό αεράκι, χαριτολογώντας και γελώντας. Το ότι ήμασταν ξανά όλοι μαζί μιλούσε στην καρδιά μας, θυμίζοντας μας πόσο σημαντική ήταν αυτή η επανένωση για  την προσωρινή σε αυτόν τον κόσμο ύπαρξή μας. Οι δοκιμασίες και τα βάσανα της ζωής μας χτυπούνε και πολύ συχνά μας ξεπερνούν, καθώς εστιάζουμε εγωιστικά σε στιγμιαίες απολαύσεις και κεκτιμένα. Τίποτα δεν φτάνει την ικανοποίηση που αντλούμε από τους φίλους και την οικογένεια. Το άτομο δεν που έχει οικογένεια και φίλους είναι πραγματικά φτωχό από κάθε έννοια στον κόσμο.

         Καθώς το απόγευμα πλησίαζε, όλοι εξαφανίζονταν από το τραπέζι σταδιακά. Η Άννα πήγε στην κουζίνα να την συνεφέρει από τον χαμό που απερχόμενου γεύματος, ο Κρις πήγε να δει τους φίλους του και ο κουνιάδος μου ο Θάνος λαγοκοιμήθηκε στον καναπέ. Έκατσα με την Μαρία και έφαγα λίγο καρπούζι, ενώ αυτή κάπνιζε το τσιγάρο της. Μιλήσαμε για την μητέρα μου και τον άντρα της. «Νόμιζα ότι θα τον ξεγελούσε τον Χάρο. Δεν ήταν έτοιμος για τον θάνατο!», είπε σκεπτική.

         Την ώρα που μιλούσαμε, ήρθε ένας ηλικιωμένος άντρας στην καγκελόπορτα και προχώρησε προς τον κήπο μας. Κανένας από τους δυο μας δεν μπορούσε να δει ποιος ήταν. Περπατούσε αργά, λες και επίτηδες. Η πόρτα άρχισε να ανοίγει σιγά και είδα μια ανήσυχη έκφραση στο πρόσωπο της Μαρίας. Για μια στιγμή το αίμα στράγγισε από την όψη της. Το μικρό κουδουνάκι, που κρεμόταν στην εξώπορτα χτύπησε και η πόρτα άνοιξε τρίζοντας, αποκαλύπτοντας τον επισκέπτη μας. Ήταν ο Μήτσος, ο φίλος και γείτονας του πεθερού μου. Ο Μήτσος είχε περάσει ένα εγκεφαλικό επεισόδιο πέρσι, πράγμα που τον έκανε  να κινείται ακόμη με δυσκολία. Έσερνε τις λέξεις και συχνά δεν μπορούσε να εκφραστεί, οπότε απλά κουνούσε το κεφάλι του χαμογελώντας, αποκαλύπτοντας τα λιγοστά του δόντια.

         Η Μαρία τον καλωσόρισε, καθώς αυτός ανέβαινε τα σκαλοπάτια, λέγοντας : «Καλώς τον Μήτσο! Έλα!» και μου ψιθύρισε: «Με κοψοχόλιασε. Για μια στιγμή νόμιζα ότι είδα τον πεθερό σου να έρχεται από τους πεθαμένους!». Σταυροκοπήθηκε και πήγε μέσα να του φτιάξει έναν ελληνικό καφέ, ενώ εγώ του άναβα το τελευταίο του τσιγάρο της ημέρας.

         Έρχομαι στην Λούτσα για πάνω από είκοσι πέντε χρόνια. Είναι το σπίτι μου, μακριά από το σπίτι μου. Το εξοχικό των πεθερικών μου, που είναι περιτριγυρισμένο από συκιές, ελιές και δύο τεράστια πεύκα, είναι η αδυναμία μου. Δεν θα πρότεινα την Λούτσα σαν προορισμό για κάποιον που επισκέπτεται την Ελλάδα για πρώτη φορά, μια που υπάρχουν τόσα άλλα μέρη, πολύ πιο όμορφα και μοναδικά. Παρόλα αυτά, αυτή η μικρή τοποθεσία στην ακτή του Αιγαίου, της Αττικής χερσονήσου είναι φορτωμένη οικογενειακές αναμνήσεις. Έχουμε περάσει πολλά καλοκαίρια εδώ και τα παιδιά μου μεγάλωσαν περιτριγυρισμένα από συγγενείς και φίλους. Δύο παιδικοί φίλοι της Άννας, η Μαρία και ο Γιώργος, ζουν εδώ, περίπου ένα χρόνο. Έχουνε γίνει αναπόσπαστα κομμάτια της ζωής μας, μαζί με τους υπόλοιπους γείτονες και συγγενείς.

         Η Λούτσα τον χειμώνα ερημώνει, μια που οι περισσότεροι κάτοικοι είναι παραθεριστές, που έρχονται στα σπίτια τους για να περάσουν το καλοκαίρι. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα, η Λούτσα να μοιάζει σαν ένα από τα πολλά απομονωμένα ορεινά χωριά της Ελλάδας. Δεν είμαι σίγουρος για το πώς κατανέμει τα φορολογικά έσοδα ανά περιοχή η κυβέρνηση, όμως πιστεύω ότι έχει να κάνει με τον πληθυσμό.    Οι μικρές κοινότητες, που δεν έχουν σταθερό πληθυσμό για όλο τον χρόνο, υποφέρουν ανάλογα. Η έλλειψη των βασικών υπηρεσιών και ακόμη χειρότερα, η έλλειψη του διοικητικού ήθους, δημιουργεί όλων των ειδών ανεξέλεγκτα προβλήματα. Στη Λούτσα, για μένα εστιάζονται τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν παρομοίως και άλλες μικρές κοινωνίες της Ελλάδος, πέρα από την τσιμεντένια ζούγκλα της Αθήνας. Είναι πάντοτε παρακινδυνευμένο να γενικεύουμε καταστάσεις, ειδικά όταν έχουμε μόνο περιορισμένη γνώση των πραγμάτων και περιστασιακές ευκαιρίες για την παρατήρηση και την μελέτη τους, όμως αυτή η μικρή κοινωνία έχει γίνει για μένα το παράθυρο, για όλων των ειδών βασικά προβλήματα, που  αντιμετωπίζει η ελληνική επαρχία.

         Κατά την διάρκεια του πρώτου μισού του εικοστού αιώνα, η Ελλάδα ήταν ένα έθνος καθαρά αγροτικό. Οι άνθρωποι ήταν διασκορπισμένοι σε χωριά, σε όλη την χώρα, που έχει περίπου το μέγεθος της πολιτείας Αλαμπάμα. Καθώς η Ελλάδα προχωρούσε προς την βιομηχανοποίηση και οι διαθέσιμες δουλειές και ευκαιρίες συγκεντρώνονταν στην πρωτεύουσα, στην χώρα συντελέστηκε μία μαζική έξοδος από τα χωριά προς τα δύο κύρια πληθυσμιακά κέντρα, την Αθήνα και την Θεσσαλονίκη, όπως και σε άλλες χώρες. Η επαρχία, η οποία βασιζόταν στην καλλιέργεια και πολλά νησιά, όπου η αλιεία ήταν ο βασικότερος πόρος ζωής, έχασαν το κυριότερο εργαλείο τους. Τους νέους ανθρώπους και τα εργατικά τους χέρια, που ο μόχθος τους παρείχε αυτούς τους πόρους ζωής.

         Κάποτε, τα χωριά που άλλοτε έσφυζαν από ζωή,  αφέθηκαν στα χέρια, είτε αυτών που ήταν ηλικιωμένοι, είτε αυτών που δεν μπορούσαν να φύγουν. Η πολιτική της εκάστοτε κυβέρνησης ήταν προσανατολισμένη στα κυριότερα αστικά κέντρα. Οι αγροτικές περιοχές, για τις οποίες η κυβέρνηση μεριμνούσε ελάχιστα, έμειναν να αντιμετωπίζουν την καθημερινότητα τους  με ότι μέσο είχαν. Σαν αποτέλεσμα, η απομονωμένη επαρχία έγινε το πρόσφορο έδαφος για τους Κομμουνιστές, οι οποίοι ενθάρρυναν την δυσαρέσκεια των υπαρχόντων αγροτών, εκμεταλλευόμενοι την αδιαφορία της κυβέρνησης. Ακόμη και σήμερα, μπορεί κανείς να διακρίνει το πόσο υποφέρουν τα μικρά χωριά της επαρχίας, από την έλλειψη της κρατικής μέριμνας, την αναποτελεσματικότητα των τοπικών αρχών και την έλλειψη χρηματικών πόρων. Το επίπεδο της δημόσιας υγείας, της μεταφοράς, της εκπαίδευσης και άλλων ζωτικών παραγόντων που καθορίζουν την ποιότητα ζωής σε κάθε κοινότητα,   παραμένουν δυστυχώς παραμελημένα.

         Μέρος της αιτίας για αυτή  την  παραμέληση είναι το ότι οι εκάστοτε κυβερνήσεις απέτυχαν στο να αποκεντρώσουν την δύναμη των μεγάλων αστικών πόλεων και να επιτρέψουν σε κάποια έσοδα να τα διαχειριστούν τοπικοί παράγοντες, παρά κάποιοι γραφειοκράτες που θα τα επένδυαν σε κάποιες άλλες ασφαλείς επιλογές. Το υπερπροστατευτικό κράτος, νουθετημένο από τον μεγάλο της αδερφό στις Βρυξέλες, έχει επικεντρώσει τις αποφάσεις του σε τέτοιο βαθμό γύρω από τα υπουργεία του στην Αθήνα, που κάποια αναπτυξιακά σχέδια για μια κωμόπολη  σαν την Λούτσα θεωρούνται πολύ μακρινά. Όλο το σημαντικό σχέδιο για την Λούτσα, το οποίο είναι σε εξέλιξη εδώ και είκοσι χρόνια και απέχει μακράν από την ολοκλήρωση, δεν είναι δημιούργημα των κατοίκων της Λούτσας. Είναι δημιούργημα ανθρώπων που δεν έχουν ζήσει ποτέ στην μικρή της κοινωνία και που δεν θα ζήσουν ποτέ σε αυτήν. Περπατώντας στην Λούτσα σήμερα, συναντάς σπίτια που αντιπροσωπεύουν τους κόπους μια ζωής και τα όνειρα για το μέλλον. Δυστυχώς αυτά τα σπίτια βρίσκονται σε δρόμους που δεν έχουν ασφαλτοστρωθεί εδώ και δεκαετίες, σε μια κοινωνία που λιμοκτονεί από την έλλειψη χρημάτων και αδυνατεί να παρέχει βασικές υπηρεσίες.

         Στην Λούτσα, φίλοι και γείτονες περνούν από το σπίτι συνεχώς, για επίσκεψη ή απλά για να ανταλλάξουν μερικές απλές, καθημερινές κουβέντες. Η Στέλλα είναι μία φίλη της πεθεράς μου εδώ και πολλά χρόνια. Ένιωθε μόνη χωρίς αυτή και γι’ αυτό αποφάσισε να κάνει το μακρύ με το λεωφορείο ταξίδι από την Καισαριανή στην Λούτσα, για να βρίσκεται κοντά της. Εκτός από την μακρά φιλία τους, τους ενώνει ένας ακόμη πιο σημαντικός δεσμός, η χηρεία τους. Μαζί πηγαίνουν συχνά από την Καισαριανή στο νεκροταφείο, για να τιμήσουν τους πεθαμένους συζύγους τους, ανάβοντας το καντήλι στον τάφο τους.

         Είναι ένα ήσυχο μέρος εκεί, απομονωμένο από την κακοφωνία της γειτονιάς που το περιστοιχίζει, κάτω από την σκιά των μεγάλων του δέντρων. Οι πεθαμένοι στις φωτογραφίες χαζεύουν τους επισκέπτες από τα μαρμάρινα σπίτια τους. Μπορεί κανείς να δει και τεκμήρια της πρόσφατης ζωής του πεθαμένου, όπως το κασκόλ κάποιας ποδοσφαιρικής ομάδας ή το αγαπημένο παιχνίδι που ανήκε σε κάποιο παιδί.  Οι μαυροφορεμένες φιγούρες των δύο γυναικών είναι μια συνηθισμένη  εικόνα στο κοιμητήριο. Οι επισκέψεις τους εκεί αποτελούν την καθημερινή τους ρουτίνα, που θα την ακολουθούν πιστά για τα υπόλοιπα τους χρόνια.

         Την πρώτη φορά που συνάντησα την Στέλλα εντυπωσιάστηκα με την ήσυχη, αξιοπρεπή της υπόσταση. Φαινόταν ότι ήταν μια όμορφη γυναίκα στα νιάτα της, παρόλο που οι αντιξοότητες και η σκληρή της ζωή είχαν αποτυπωθεί στο πρόσωπό της. Η Μαρία μου ζήτησε να την συνοδέψω στο μικρό διαμέρισμα της Στέλλας, για καφέ. Η Στέλλα ήταν απελπισμένη, σε άσχημη ψυχολογική κατάσταση και η Μαρία ήλπιζε ότι θα μπορούσα να την βοηθήσω κατά κάποιο τρόπο. Ο άντρας της Στέλλας ήταν κατάκοιτος για πολλά χρόνια. Με την πενιχρή τους σύνταξη δεν μπορούσαν να συντηρήσουν μια πιο επαγγελματική νοσοκομειακή φροντίδα, οπότε η Στέλλα είχε γίνει η νοσοκόμα του, σε ολοήμερη βάση. Είχαν δύο μεγάλους γιους, που όμως δεν πολυβοηθούσαν στην όλη κατάσταση. Εκτός από την καθημερινή του φροντίδα, ο σύζυγος της είχε δημιουργήσει κατακλίσεις στο σώμα του. Είχε βρεθεί πολλές φορές στο νοσοκομείο γι’ αυτό, όπου του παρασχέθηκε κάποια αγωγή με αντιβιοτικά. Οι πληγές επουλώθηκαν, όμως δεν μπορούσαν να του κάνουν εκεί κάτι παραπάνω και έτσι τον έστειλαν στο σπίτι να πεθάνει.

         Όταν φτάσαμε στο τακτοποιημένο διαμέρισμα, οι αισθήσεις μας κατακλίστηκαν από την μυρωδιά του ιωδίου, της σαπισμένης σάρκας και του θυμιάματος. Μου πήρε λίγη ώρα για να το συνηθίσω. Καθίσαμε και η Στέλλα έκανε ότι καλύτερο μπορούσε για να μας ευχαριστήσει, προσφέροντας μας δυνατό τούρκικο καφέ και κουλουράκια. Κάποια στιγμή, πήγαμε στην κρεβατοκάμαρα για να γνωρίσω τον σύζυγό της, που μας χαιρέτησε, χαμογελώντας στην Μαρία και σε μένα. Μία ξεθωριασμένη εικόνα της Θεοτόκου με τον Χριστό παιδί και μια ξύλινη στεφανοθήκη, με τα στέφανα του γάμου του ζευγαριού, κρεμόταν πάνω από το κεφαλάρι του κρεβατιού. Η Μαρία έσκυψε, του χαμογέλασε και τον ρώτησε πως ήταν, χτυπώντας του απαλά το χέρι. Οι ανοιχτές του πληγές, η μία στον γοφό και η άλλη πίσω στην βάση της μέσης του, ήταν βαθιές, νεκρωτικές, αναδύοντας μια άσχημη μυρωδιά και ήταν καλυμμένες από ιώδιο και κάποιο είδος αλοιφής.  Υπήρχαν επίσης, και δευτερεύοντα αποστήματα στα πόδια του και στον κορμό, που εξαπλώνονταν. Παρόλα αυτά, ήταν ξυρισμένος, πλυμμένος και φανερά καλοφροντισμένος. «Συγγνώμη αγόρι μου, που χρειάστηκε να με δεις σε αυτή την κατάσταση!», μου είπε απολογητικά, χαμογελώντας, την ώρα που προσπαθούσα να τον βολέψω λίγο καλύτερα στο κρεβάτι του. Κουβεντιάσαμε για λίγο και προσπάθησα να προσφέρω μερικές συμβουλές στην Στέλλα, κάνοντας  άσκοπες προσπάθειες να της δώσω θάρρος, προτού φύγουμε.    

         Πέθανε τρεις εβδομάδες μετά. Είχαν περάσει δυο χρόνια από τότε, πριν την δω στη Λούτσα, εκείνο το καλοκαίρι. Την ώρα που μιλούσαν οι δύο χήρες για τον καιρό και την τιμή της ντομάτας, το μυαλό μου ταξίδεψε πίσω στην απελπιστική εκείνη σκηνή στο διαμέρισμα της Στέλλας. Η αγάπη είναι δίκοπο μαχαίρι, όπως λέει ο Χατζηδάκης στο τραγούδι του, που ερμήνευσε τόσο ανεπανάληπτα η Μελίνα Μερκούρη. Το ίδιο ήταν και για την Στέλλα, που πέρασε σχεδόν όλη της την ζωή δίπλα σε έναν μοναδικό άντρα, μέσα από καλές και άσχημες στιγμές. Έκατσε στο πλάι του σε όλο του τον Γολγοθά. Προτού φύγει, με ευχαρίστησε, για το ότι είχα έρθει εκείνη την ημέρα, που φαινόταν πια τόσο μακρινή.

         Τον επόμενο χρόνο, η Στέλλα θα κάνει την εκταφή του σώματος του συζύγου της. Θα πλύνει τα κόκαλα του με κρασί και θα τα τοποθετήσει σε ένα ξύλινο οστεοφυλάκιο, για να τα μεταφέρει στην τελική τους κατοικία, στο χωριό τους στην Μυτιλήνη, στο ίδιο χωριό που το νεαρό κάποτε ζευγάρι φόρεσε τα στέφανα του γάμου, ξεκινώντας τον ανθόσπαρτο βίο του.

         Τα καλοκαίρια στην Ελλάδα περνούν γρήγορα. Η τελευταία μέρα μου, εκείνο το καλοκαίρι, τελείωσε όπως είχε αρχίσει, με ένα στρωμένο τραπέζι. Ξύπνησα πολύ νωρίς, μια που δεν μπορούσα να κοιμηθώ. Ως συνήθως, η Μαρία ήταν ήδη στο πόδι. Ο καφές ετοιμαζόταν στο μπρίκι, όταν που είπε: «Σου έχω μια έκπληξη!». Είχε κόψει τα πρώτα ώριμα σύκα από την τεράστια συκιά στον κήπο της.  Τα είχε βάλει προσεκτικά σε ένα πιάτο μπροστά μου και καθάριζε ένα, χαμογελώντας μέχρι τα αυτιά. Φαίνονταν υπέροχα. Τα μάτια φωτίστηκαν. «Δεν ήθελα να φύγεις προτού δοκιμάσεις τους πρώτους καρπούς από την συκιά σου!», μου είπε. Καθώς καθόμουν εκεί τρώγοντας εκείνα τα ζουμερά, γλυκά σύκα, μιλούσαμε για τον ερχομό της στην Αμερική, για κάποιο διάστημα. «Θα δούμε! Δεν μπορώ να υποσχεθώ τίποτα! Είναι τόσο πρόσφατο! Ποιος ξέρει τι μας περιμένει στο μέλλον; Έχω μερικές εκκρεμότητες ακόμη να τακτοποιήσω.».

         Καθίσαμε μαζί στο φως του πρωινού, ρουφώντας τον καφέ μας. Ανατρέχοντας πίσω στα γεγονότα που είχαν συμβεί τους τελευταίους μήνες, κατάλαβα ότι όσο σκληρά κι αν προσπαθούμε να τα αποφύγουμε, η δυστυχία και ο πόνος, μας βρίσκουν από μόνοι τους. Και όταν τα καταφέρνουν, έχουν πολλά να μας διδάξουν. Οι συμφορές, μεγάλες και μικρές, στις ζωές μας δημιουργούν τις αντοχές μας και έχουν την ικανότητα να μας κάνουν δυνατότερους.

         Όσο αδυνατίζουν τα μάτια μας ενώ μεγαλώνουμε, τόσο καθαρότερα διακρίνουν πολλά πράγματα. Ότι μας φαινόταν στα νιάτα μας καταστροφικό πλήγμα, αργότερα φαίνεται ένα λιγότερα απειλητικό, αλλά ανησυχητικό εμπόδιο. Όσο αποκτούμε εμπειρία και σοφία μεγαλώνοντας, τα εμπόδια γίνονται λιγότερο τρομακτικά και θεωρούνται πλέον απλά δύσκολες προκλήσεις. Αργότερα οι δύσκολες προκλήσεις εμφανίζονται ως πολύτιμα μαθήματα.

         Η πεθερά μου, η Μαρία, μου είχε μάθει την σημασία του να αντιμετωπίζεις τις αντιξοότητες στην ζωή σου, με καλή στάση και εμπιστοσύνη προς τον Θεό. Οι δοκιμασία των δύσκολων στιγμών μπορεί να μας πεισμώσει, ή ακόμη και να μας κάνει κυνικούς. Μερικές φορές, μπορεί να μας καταστρέψει. Όμως αυτοί που αφήνονται πρόθημα να σφυρηλατηθούν και να λαξευτούν από την  συμφορά, αυτοί είναι που τελικά γίνονται πιο ώριμοι.

         Έχοντας επιβιώσει στα χρόνια του πολέμου, χτυπημένη τώρα από προβλήματα υγείας, αποδυναμωμένη από τα γηρατειά και παρακολουθώντας τον άντρα της, τους συγγενείς της και φίλους να πεθαίνουν, μένω έκθαμβος με την αρχοντιά και την ευσπλαχνία που έχουν  σηματοδοτήσει την ζωή της. Το σπουδαιότερο μάθημα που μου δίδαξε η πολύπαθη ζωή της είναι ότι στο τέλος κρινόμαστε, όχι για ότι έχουμε καταφέρει, αλλά μάλλον για το πώς έχουμε αντιμετωπίσει τις δοκιμασίες που εναπόθεσε επάνω μας ο Θεός.

         Εκείνο το πρωινό ήταν ήσυχο, με μοναδική εξαίρεση  το λάλημα του κόκορα και το τιτίβισμα των σπουργιτιών. Περιηγήθηκα στους γύρω λόφους, προσπαθώντας να χαράξω την στιγμή ανεξίτηλα στην μνήμη μου. Μια ζεστή αύρα φυσούσε από την θάλασσα. Μόνο τα απομεινάρια του κεράσματος της Μαρίας, μαράζωναν αργά στο πιάτο, καθώς η γειτονιά άρχισε να σαλεύει, στις πρώτες ακτίνες του ήλιου.

 

Γ.ΖΑΜΠΕΤΑΣ-ΣΟΛΟ ΜΠΟΥΖΟΥΚΙ 1

ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ

 

         Ακόμη και στο Μέιν, οι Έλληνες μετανάστες δεν ήταν πάντα ευπρόσδεκτοι. Ήρθαν αντιμέτωποι με την ξενοφοβία και τις τοπικιστικές εξάρσεις, τις οποίες  οι προηγούμενες μεταναστευτικές ομάδες είχαν βιώσει. Οι Έλληνες, όπως και οι Ιταλοί, διασύρθηκαν με χαρακτηρισμούς όπως ανεπιθύμητοι εξωγήινοι και όχι λευκοί. Κάποια στιγμή αναγκάστηκαν να διαφιλονικήσουν με μία αναβίωση της Κου Κλουξ Κλαν, της οποίας τα πλοκάμια είχαν φτάσει μέχρι και σε  προπύργιο των Γιάνκηδων, όπως ήταν το Μέιν.  Η  Κ.Κ.Κ. είχε ως σκοπό την προστασία της φυλετικής αγνότητας και της Αμερικάνικης γυναικείας υπόστασης. Στην εποχή του Πρώτου Παγκόσμιου Πολέμου δεν θεωρούνταν κοινωνικό στίγμα να ανήκεις στην Κλαν.

         Η A.Ε.Ε.Π.Ε.(AHEPA), η Αμερικάνικη Ελληνική Εκπαιδευτική Προοδευτική Εταιρεία, ιδρύθηκε το 1922, για να αντιμετωπίσει την εχθρότητα απέναντι στους Έλληνες.   Επιδίωξε την αφομοίωση και χρησιμοποιούσε την Αγγλική γλώσσα στις συνελεύσεις της. Κάτω από την επιφάνεια, όμως τα μέλη της παρέμεναν Έλληνες. Τα μέλη της Α.Ε.Ε.Π.Ε. ήταν αυτά που αποφασιστικά υπογράμμισαν το γεγονός ότι οι Ελληνοαμερικάνοι είχαν δεθεί πρόθυμα με την νέα τους πατρίδα, την Αμερική, χωρίς να χάσουν την περηφάνια τους για την ελληνική καταγωγή τους.

         Τα διοικητικά στελέχη της Α.Ε.Ε.Π.Ε. αναγνώρισαν την δύναμη της έξυπνης πολιτιστικής πολιτικής και χρησιμοποίησαν επιδέξια τα μέσα μαζικής ενημέρωσης για να εξυμνήσουν τον ήρωα Γιώργο Διλβόη. Ο Διλβόη ήταν ένας μετανάστης, γεννημένος από Έλληνες της Μικράς Ασίας και παραλήπτης του Μεταλλίου της Τιμής του Κογκρέσου, για τον ηρωικό του θάνατο ως Αμερικάνος στρατιώτης, στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Η Α.Ε.Ε.Π.Ε. ήταν αυτή που αφιέρωσε στον Τζορτζ Ντίλμποϊ, το μνημείο στο Σόμερβιλ της Μασαχουσέτης, το 1930.

         Ο Γιώργος Διλβόης γεννήθηκε στα Αλάτσατα, μια μικρή πόλη κοντά στην Σμύρνη, το 1896.  Ως έφηβος, πολέμησε στους Βαλκανικούς Πολέμους του 1912-13. Αφού μετανάστευσε με τους γονείς του στο Κιν του Νέου Χαμπσάιρ, κατατάχθηκε στην Εθνική Φρουρά και υπηρέτησε στην εκστρατεία των συνόρων του Μεξικού.  Το 1916 αποστρατεύτηκε, αλλά όταν κηρύχθηκε ο πόλεμος κατά της Γερμανίας το 1917, κατατάχθηκε πάλι στον στρατό και έπλευσε με την μονάδα Η, του 103^ου συντάγματος πεζικού, της 26^ης μεραρχίας, στην Γαλλία. Προτού φύγει, ο πατέρας του, του τόνισε: «Επέστρεψε προασπίζοντας την τιμή σου, έλα σπίτι με την νίκη ή πέσε με τιμή!».

         Το ραντεβού του Διλβόη με την Ιστορία συνέβη κατά την διάρκεια της μάχης του Μπέλο Γουντ. Με δική του πρωτοβουλία, ολομόναχος, πλησίασε από σημείο που δεν μπορούσε να γίνει αντιληπτός και έδωσε την χαριστική βολή σε ένα πυροβολικό πλήρωμα, πετώντας τους χειροβομβίδα. Στη συνέχεια, η μονάδα του παγιδεύτηκε και αυτή από ένα άλλο πυροβολικό πλήρωμα, που είχε στήσει το πυροβολείο του κοντά. Καθώς έκανε αναγνωριστική επιθεώρηση με τον διοικητή της διμοιρίας του, προσφέρθηκε να αποδεκατίσει μόνος του εθελοντικά το αντίπαλο πυροβολείο. Ο Διλβόης άρχισε να ελίσσεται χωρίς βοήθεια, μόνος αντιμέτωπος με το πυροβολείο. Στο ξέσπασμα των πολυβόλων χτυπήθηκε στο πόδι, πάνω από το γόνατο, κόβοντας το σχεδόν. Συνέχισε να σέρνεται με την πλάτη, σπρώχνοντας με την μία του φτέρνα. Ξαναχτυπήθηκε διπλά από έναν Γερμανό σκοπευτή. Αλλά ούτε στιγμή δεν σταμάτησε για να σκεφτεί τον εαυτό του. Συνέχισε να προχωρά. Πλησίασε αρκετά, για να μπορεί να στοχεύσει και σημάδεψε τον πυροβολητή σκοτώνοντας τον. Όμως αμέσως κόπηκε η ορμή του από κάποιο άλλο παρακείμενο πυροβόλο. Ξαπλωμένος με την πλάτη, μπόρεσε να σηκώσει το δεξί του χέρι και  κάνοντας σινιάλο στην διμοιρία του να προχωρήσει, πέθανε με ένα χαμόγελο στα χείλη.

         Το 1921, ο πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών απένειμε μετά θάνατον στον Διλβόη το Μετάλλιο της Τιμής, που αποτελεί την ανώτερη επιβράβευση για την ανδρεία. Κατόπιν αιτήματος του πατέρα του, η σωρός του μεταφέρθηκε στην πατρίδα του. Η νεκρώσιμη πομπή του στα Αλάτσατα συνοδεύτηκε από ένα Ελληνικό τιμητικό στρατιωτικό άγημα και οι δρόμοι γέμισαν χιλιάδες πενθούντες. Το 1922, οι Τάιμς της Νέας Υόρκης ανέφεραν ότι κατά την διάρκεια της Τουρκικής κατοχής στα Αλάτσατα, Τούρκοι στρατιώτες σύλησαν τον τάφο του Διλβόη, στο παρεκκλήσι της Θεοτόκου, βεβηλώνοντας το λείψανο του και πήραν την Αμερικανική σημαία με την οποία ήταν τυλιγμένο το φέρετρο. Ο Πρόεδρος Γουόρεν Τζ. Χάρντινγκ εξοργίστηκε. Απαίτησε (και απέσπασε) την συγνώμη της Τουρκικής Κυβέρνησης και έστειλε ένα Αμερικάνικό πολεμικό πλοίο, το USS Litchfield, να περισυλλέξει τα λείψανα του. Ένα Τουρκικό τιμητικό άγημα παρέδωσε το φέρετρο, τυλιγμένο σε Αμερικανική σημαία, στο ναυτικό πλήρωμα, που αποβιβάστηκε από το Litchfield. Τα λείψανα μεταφέρθηκαν στις Ηνωμένες Πολιτείες και τελικά ενταφιάστηκαν στο εθνικό κοιμητήριο του Άρλιγκτον, έξω από την Ουάσιγκτον, με μία τελετή την οποία παρακολούθησαν αναρίθμητοι αξιωματούχοι, συμπεριλαμβανομένων και δύο προέδρων των Η.Π.Α.        

         Οι περισσότεροι από τους σημερινούς Ελληνοαμερικάνους αγνοούν τα ανδραγαθήματα του Διλβόη και τις πρώτες προσπάθειες των προγόνων τους μεταναστών. Δεν είχα ποτέ φανταστεί τι είχαν περάσει αυτοί οι πρώτοι μετανάστες, μέχρι που μίλησα με κάποιον από αυτούς.

         Ήταν ένας ηλικιωμένος κύριος, που περπατούσε με μπαστούνι, αλλά στέκονταν αγέρωχος και περήφανος στην εκκλησία, κάθε Κυριακή. Οι ρυτίδες στο πρόσωπο του ήταν βαθιές και πρόδιδαν μια ζωή σκληρής δουλειάς στην ύπαιθρο. Τα χέρια του μεγάλα και ακόμη δυνατά να σφίξουν σταθερά το χέρι σου. Ντυμένος με τα κυριακάτικο κοστούμι και τα γυαλισμένα του παπούτσια, ερχόταν πάντα μόνος.

         Η γυναίκα του, με προχωρημένο στάδιο Αλτσχάϊμερ, ζούσε σε κάποιο γηροκομείο τις τελευταίες της μέρες, χωρίς πια να τον αναγνωρίζει ή να θυμάται το όνομα του. Τα παιδιά του είχαν μεγαλώσει και ζούσαν σε άλλη πολιτεία. Είχε ζήσει όλη του την ζωή στο Μέιν, χωρίς να σκεφτεί ποτέ να μετακομίσει σε κάποιο θερμότερο κλίμα. Κατά την διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, όπως και πολλοί άλλοι της γενιάς του, πήγε στο στρατό και αποβιβάστηκε σε πλοίο για τον Ειρηνικό, όπου τραυματίστηκε στο Μπούγκενβιλ, κερδίζοντας το Χάλκινο Αστέρι για τον ηρωισμό του. Ο πατέρας μου συνήθιζε να τον φωνάζει χαϊδευτικά γεροντοπαλίκαρο.

         Στην διάρκεια του καφέ, μετά την λειτουργία, καθόταν με τους ηλικιωμένους και ρουφούσε τον καφέ του, μιλώντας μαζί τους για τα παλιά.

         «Ο πατέρας μου ήταν από την Κορυτσά. Ήταν ένας γεροδεμένος, μεγαλόσωμος άντρας, με καγκελωτό μουστάκι και είχε χρυσή καρδιά. Ήρθε στην Αμερική, αφού πολέμησε στον πόλεμο, στον ελληνικό στρατό. Έζησε στον ύψωμα της οδού Λίνκολ. Δεν ήταν μοντέρνο το σπίτι μας, αλλά ήταν δικό μας. Ο πατέρας μου λάτρευε την γη και είχε ένα περιβόλι με δέντρα και ένα κήπο γεμάτο λαχανικά. Δούλευε στο εργοστάσιο. Ήταν πολύ κοπιαστική η δουλειά του και βρόμικη. Στην πόλη δεν ήμασταν ευπρόσδεκτοι. Η Κ.Κ.Κ. συνήθιζε να καίει σταυρούς και να πραγματοποιεί συγκεντρώσεις στην άκρη του δρόμου, δίπλα στο ποτάμι».

          Άλλος ένας ηλικιωμένος, που καθόταν κοντά μας, μπήκε στην κουβέντα: «Ναι, τους θυμάμαι ντυμένους με εκείνες τις κουκούλες και τα άσπρα σεντόνια να προχωρούν στον κεντρικό δρόμο. Ξέρεις τι είχε γίνει; Πήγαν στην γέφυρα και ένα μπουλούκι νεαρών Γάλλων και Ελληνόπουλων τους περίμεναν, κόβοντας τους τον δρόμο. Δεν το περίμεναν αυτό  και αφού διασταυρώθηκαν τα βλέμματα τους για λίγο, οι Κ.Κ.Κ. τύποι  έκαναν στροφή και γύρισαν στο σπίτι τους.».

         Οι μνήμες του ηλικιωμένου κυρίου, άρχισαν να ξεχύνονται : «Πιστεύω ότι κάποιοι άνθρωποι φορώντας κουκούλα, νομίζουν ότι γίνονται απρόσωποι  στο πλήθος, και αυτό τους δίνει το κουράγιο να κάνουν πράγματα, που κανονικά δεν θα τα έκαναν. Όταν ήμουν οκτώ χρονών, μια ομάδα από αυτούς ήρθαν έξω από το σπίτι μας ένα βράδυ και φώναζαν: «Έλληνες, πάτε σπίτι σας!». Η μητέρα μου τρομοκρατήθηκε. Ο πατέρας μου πήρε ένα μεγάλο τσεκούρι και το ατένισε προς το κέντρο των κουκουλοφόρων αντρών. Όλοι τραβήχτηκαν σαν να χωρίστηκε η ερυθρά θάλασσα. Έφτυσε ο πατέρας στο έδαφος και τους είπε: «Αυτή είναι η γη μου-έξω από εδώ!». Μετά από μερικά λεπτά, γεμάτα ένταση, απλά διαλύθηκαν και έφυγαν. Την όλη φάση την είχα δει από το παράθυρο».

         Ξαναθυμήθηκα τα λόγια του, κατά την διάρκεια της αγρυπνίας του, όπου παραβρέθηκα ένα χρόνο μετά. Οι αγρυπνίες και οι κηδείες στο μικρό μας χωριό, είναι κοινωνικές συγκεντρώσεις, παρόμοιες με τις γιορτές των ανθρώπων που θρηνούμε. Χαζεύοντας τις φωτογραφίες που τραβήχτηκαν κατά την διάρκεια της ζωής του και συναντώντας τα συγκεντρωμένα του παιδιά και εγγόνια που άφησε πίσω του, δεν μπόρεσα να μην σκεφτώ τον αγώνα της ζωής της επερχόμενης γενιάς των Ελλήνων μεταναστών. Είναι μία γενιά που εξαφανίζεται σιγά σιγά, μπροστά στα μάτια μας.        

         Ήρθαν κατά κύματα. Το τελευταίο μεγάλο κύμα της ελληνικής μετανάστευσης στην Αμερική, έγινε κατά την μεταπολεμική εποχή. Ήρθαν κουβαλώντας ελάχιστα πράγματα, από απόψεως υπαρχόντων, όμως έφεραν μαζί τους έναν αδιόρατο πλούτο: την έμφυτη Ελληνικότητα, την Ορθόδοξη Πίστη τους, την αγάπη τους για την οικογένεια και για την ίδια την ζωή. Βάζοντας τον ωκεανό ανάμεσα τους και σε όλα όσα γνώριζαν και αγαπούσαν, θυσίαζαν πολλά από τα όνειρά τους, έτσι ώστε εμείς, τα παιδιά τους και τα εγγόνια τους να μπορούμε να ζήσουμε μία καλύτερη ζωή από αυτή που γνώρισαν.

         Αγαπούσαν την ζωή, τους φίλους και το φαγητό και αγάπησαν και εμάς με όλη τους την ψυχή. Άκουγαν την Σωτηρία Μπέλλου, τον Νίκο Γούναρη, την Σοφία Βέμπο και τον Βασίλη Τσιτσάνη. Γελούσαν και έκλαιγαν, κάποιες φορές την ίδια στιγμή. Μας δίδαξαν πώς να κάνουμε τον σταυρό μας, πώς να νηστεύουμε και πώς να προσευχόμαστε. Μας έβαζαν να μιλάμε Ελληνικά στο σπίτι, μας έμαθαν να πηγαίνουμε στην εκκλησία, μας πήγαν σε Ελληνικό σχολείο, μας έβαζαν να μαθαίνουμε Ελληνικά ποιήματα, χορούς και τραγούδια, μας έμαθαν να τρώμε ελληνικά φαγητά και μας έβαζαν να φοράμε ελληνικές στολές, είτε το θέλαμε, είτε όχι. Μας έκαναν να νιώθουμε περήφανοι για αυτό που είμαστε και για αυτό που θα γίνουμε. Αλλά το πιο σημαντικό ήταν το ότι έκαναν ότι περνούσε από το χέρι τους, για να πάρουν ότι καλύτερο μπορούσε να τους δώσει η νέα τους κοινωνία, ξεχώρισαν ότι δεν άξιζε και συνδύασαν τα καλά με το αξιομνημόνευτο ήθος, που τους είχαν κληροδοτήσει οι προηγούμενες γενιές  των προγόνων τους, εδώ και χιλιάδες χρόνια.

         Αναζητούσαν ανθρώπους σαν τους ίδιους, από το ίδιο νησί ή χωριό, όμως αυτό που τους ένοιαζε πιο πολύ ήταν να βρίσκονται μαζί με Έλληνες.  Όταν έβρισκαν έναν συμπατριώτη τους Έλληνα, υπήρχε άμεσα δέσιμο, λόγω της καταγωγής ή της διαλέκτου. Το γεγονός ότι ο άλλος ήταν και αυτός Έλληνας, τους ήταν αρκετό. Οι Έλληνες μετανάστες στην Αμερική, δεν ήρθαν απλά από την Ελλάδα. Είχαν έρθει από όλη την εκτεταμένη ελληνική επικράτεια και ήταν ενωμένοι σε ένα πράγμα: την  Ελληνικότητα τους. Παρόλα αυτά έκαναν καινούργιους φίλους, με περίεργα ονόματα και από μέρη που δεν είχαν ξαναδεί. Έμαθαν πράγματα από αυτούς και τους δίδαξαν και αυτοί με την σειρά τους κάποια, επίσης.

         Έπλυναν πιάτα και δούλεψαν σε φάμπρικες, σε κουζίνες, σε ξενοδοχεία, σε ορυχεία και εργοστάσια. Έπεσαν σε άγνωστα πεδία μάχης. Μάζευαν τον ιδρώτα τους, δεκάρα-δεκάρα, για να τον στείλουν σε αυτούς που είχαν αφήσει πίσω στην πατρίδα. Μάθαιναν τους θανάτους γονιών και συγγενών, με δακρύβρεχτα γράμματα. Ζητωκραύγασαν και έκλαψαν για την πατρίδα που τους γέννησε. Ονειρεύτηκαν τα σπίτια τους. Μας δίδαξαν το φιλότιμο. Μας δίδαξαν να είμαστε καλοί πολίτες και να εκπληρώνουμε τις υποχρεώσεις προς την πατρίδα που μας φιλοξενούσε. Μας δίδαξαν την αξία της διαφύλαξης της αξιοπρέπειας και της ελπίδας στις αντιξοότητες της ζωής, μια που γνώρισαν οι ίδιοι τόσες πολλές. Μας έδωσαν το παράδειγμά τους για να το ακολουθούμε.

         Και αυτό κάναμε, ακόμη και αν δεν καταφέραμε να φτάσουμε τα ιδεώδη τους πρότυπα.

 

1-06 Μη Με Στέλνεις Μάνα Στην Αμερική

 

 

ΕΝΑ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΧΩΡΙΟ ΣΤΟ ΜΕΙΝ (MAINE)

 

          Ένας μεγάλος αριθμός Ελληνοαμερικάνων ζουν σε μέρη όπως η Νέα Υόρκη και το Σικάγο. Κάθε μια από αυτές τις πόλεις έχουν ελληνικό πληθυσμό, μεγαλύτερο  από τις περισσότερες μεγαλουπόλεις της Ελλάδας, με γειτονιές που οι ντόπιοι τις βάφτισαν «Γκρικ Τάουν». Όποιος περπατάει στους δρόμους της Αστόρια, που ανήκει στον δήμο των Κουίνς, της Νέας Υόρκης, νιώθει σαν να βρίσκεται ξαφνικά σε άλλη διάσταση. Κάποιος που πρωτοέρχεται από την Ελλάδα, μπορεί εύκολα να επιβιώσει στην Αστόρια, χωρίς να νιώσει ιδιαίτερα χαμένος. Μπορεί να αγοράσει ελληνική εφημερίδα, ελληνικά τσιγάρα, , μια τυρόπιτα και ελληνικό καφέ για πρωινό ή να πάει για ψώνια σε ένα σούπερ μάρκετ παρόμοιο με αυτά που θα έβρισκε σε Αθηναϊκή γειτονιά, όπως το Παγκράτι ή την Νέα Σμύρνη, χωρίς να χρειαστεί να συνεννοηθεί με κάποιον στα αγγλικά.

          Καθώς η μετανάστευση από την Ελλάδα έχει μειωθεί σταδιακά στο ελάχιστο και τα παιδιά των μεταναστών έχουν μεγαλώσει και φύγει μακριά,  ο χαρακτήρας αυτών των περιοχών άρχισε σιγά σιγά να αλλάζει. Πολλοί Ελληνοαμερικάνοι, όμως, ζουν σε παροικίες, τις οποίες μου αρέσει να αποκαλώ μικρογραφία της Αμερικής.   Η δική μου παροικία βρίσκεται στο Μέιν, μία αγροτική, όχι ιδιαίτερα ανεπτυγμένη πολιτεία, η οποία εξαρτάται από τον τουρισμό και αποτελεί έναν μικρόκοσμο εκείνων των ελληνοαμερικάνικων κοινωνιών.

          Όταν έφτασα εδώ το 1956, το Μέιν ήταν το πιο μακρινό μέρος που θα μπορούσε κανείς να φτάσει, φεύγοντας από τον τόπο που γεννήθηκε, πηγαίνοντας στην άλλη άκρη του κόσμου. Οι περισσότεροι από τους συγγενείς μου ζούσαν στο Μέιν και κάποιοι είχαν φτάσει εκεί στις αρχές του αιώνα. Ερωτεύτηκα αμέσως το μέρος, τα παιδιά, τα δέντρα, ακόμη και την μυρωδιά του. Δυστυχώς ο πατέρας μου ήταν αδύνατο να βρει δουλειά αμέσως εκεί. Τα λίγα χρήματα που είχαν τελείωναν όπου να’ ναι και έτσι ο Μπαμπάς άρπαξε την ευκαιρία για δουλειά, που του βρήκε ο θείος μου, στην Νέα Υόρκη.

         Η ζωή στην σκοτεινή πολυκατοικία της Ανατολικής 91^ης οδού, στο Γιόρκβιλ του Μανχάταν, ήταν κάτι το λιγότερο ελκυστική. Καθόλου δέντρα, ίχνος από γρασίδι και μια μυρωδιά από έναν συνδυασμό εξάτμισης αυτοκινήτου και λυκίσκο, που έβγαινε από το κοντινό ζυθοποιείο. Η μόνη ανάσα ζωής, στην ζούγκλα της πόλης, ήταν οι συχνές αποδράσεις στο Μέιν με το τρένο.  Πόσο ανυπομονούσα για εκείνες τις εκδρομές! Για λίγες μέρες μεταμορφωνόμουν από παιδί της πόλης σε παιδί της εξοχής. Έμαθα να ψαρεύω και να κάνω ποδήλατο στο Μέιν. Έκανα ιππασία σε λιβάδια και κολυμπούσα στον ωκεανό. Πηγαίναμε για να μαζέψουμε βατόμουρα και να παίξουμε στο δάσος.  Όπως μεταφερόμουν ξαφνικά στον παράδεισο, έτσι πάλι γύριζα πίσω στο ασφαλτόστρωτο, τσιμεντένιο τοπίο της πόλης. Δεν μπόρεσα ποτέ να βγάλω το Μέιν από τον οργανισμό μου. Κάποια στιγμή, οι γονείς μου βγήκαν στην σύνταξη, έδωσαν στην νιόπαντρη αδερφή μου το σπίτι που είχαν αγοράσει, με πολλών χρόνων στέρηση και αποταμίευση και μετακόμισαν μόνιμα στο Μέιν. Όταν ο πατέρας μου έπαθε το πρώτο καρδιακό επεισόδιο,  η Άννα και εγώ αποφασίσαμε να μετακομίσουμε στο Μέιν, για πάντα. Αυτό έγινε σχεδόν δεκαπέντε χρόνια πριν.

         Πολλοί αυτόχθονες κάτοικοι του Μέιν είναι  απόγονοι των πρώτων Εγγλέζων αποίκων, που έφτασαν εδώ στα 1500. Για την  Αμερική, τότε ξεκινάει η  ιστορία. Αρκετοί από αυτούς ανιχνεύοντας την καταγωγή τους, βρίσκουν τις ρίζες τους στους Ιρλανδούς, που μετανάστευσαν εκεί κατά κόρον, μετά την Μεγάλη Πείνα. Αυτοί οι μετανάστες πολέμησαν στον Εμφύλιο Πόλεμο. Το εικοστό Σύνταγμα του Μέιν, με διοικητή τον Τζόσουα Τσάμπερλεϊν, έναν καθηγητή από το Μπόουντον, υπερασπίστηκε το Λιτλ Ράουντ Τοπ, μία θέση κλειδί στην κρίσιμη μάχη του Γκέτισμπουργκ. Αν είχαν λυγίσει αυτά τα αγόρια στις πιέσεις των αλλεπάλληλων επιθέσεων των Τεξανών, τότε ίσως η ιστορία να είχε γραφεί διαφορετικά για τις Ηνωμένες Πολιτείες. Τους Ιρλανδούς ακολούθησαν με την σειρά οι Γαλλοκαναδοί, οι Έλληνες και οι Ιταλοί και τέλος οι Καμποτζηανοί, οι Σομαλοί και οι Ιρακινοί.

         Ζούμε στην κομητεία του Γιορκ, στο νοτιότερο άκρο του Μέιν, το οποίο μου αρέσει να το λέω η Φλόριντα του Μέιν. Είναι ένας συνδυασμός ακτογραμμών (αμμώδεις και βραχώδεις), ομαλών λοφίσκων και βουνοκορφών, πηγαίνοντας δυτικά. Ο ποταμός Σάκο διασχίζει την περιοχή, χωρίζοντας τις δύο πόλεις, που είναι χτισμένες η μία δίπλα στην άλλη, Μπίντφορντ και Σάκο. Εμείς ζούμε στην μικρή πόλη Σάκο, με πληθυσμό περίπου είκοσι χιλιάδες.

         Στο Σάκο, η καθημερινότητα κυλάει πιο έντονα στην κεντρική οδό (Μέιν Στριτ). Οι επισκέπτες όμως συνιστούμε να έρχονται πριν τις 8:00 το βράδυ, γιατί τότε τα μαγαζιά μαζεύουν και κλείνουν. Το Σάκο έχει μια πολύ ενδιαφέρουσα αρχιτεκτονική. Τα κτίρια παραμένουν διατηρητέα, για να μπορεί ο επισκέπτης να τα θαυμάσει και να ανατρέξει μέσα από την εξέλιξη της αρχιτεκτονικού ρυθμού τους στην ιστορία της πόλης, από τότε που ιδρύθηκε, πάνω από τετρακόσια χρόνια. Πίσω στα 1820, όταν οι Έλληνες αγωνιζόταν για την ανεξαρτησία τους, ένας πυρετός Ελληνικής τεχνοτροπίας κόλλησε τις Ηνωμένες Πολιτείες. Οι Αμερικάνοι, έχοντας μόλις βιώσει τον δικό τους πόλεμο ανεξαρτησίας, ταυτίστηκαν με τους Έλληνες και κάποιοι από αυτούς φιλέλληνες έσπευσαν μέχρι και να φύγουν στην Ελλάδα για να συμπαρασταθούν στον αγώνα τους. Αυτή η αγάπη για καθετί ελληνικό, αποτυπώθηκε σε κάποια από τα σπίτια, εκείνης της εποχής.

         Το πώς θα μπορούσε κανείς να περιγράψει τους ανθρώπους στο Μέιν είναι απλό. Αν το αυτοκίνητο σου χαλάσει στον δρόμο, κάποιος θα σταματήσει να σε βοηθήσει. Αν είσαι απορροφημένος πάνω σε κάτι, πίσω από το τιμόνι και ανάψει το πράσινο φανάρι, ο οδηγός στο πίσω από το δικό σου αυτοκίνητο δεν θα κορνάρει, γιατί αυτό θεωρείται αγένεια. Οι άνθρωποι ακόμη χαμογελάνε εδώ και γνέφουν με την καλημέρα τους  σε αγνώστους.  Οι περισσότεροι δεν είναι ξιπασμένοι ή σνομπ. Το καλό ντύσιμο σημαίνει να φοράς μία γραβάτα με το φανελένιο κόκκινο πουκάμισο σου και καθαρό τζιν παντελόνι. Στο Μέιν οι άνθρωποι πηγαίνουν ακόμη σε σχολικούς ποδοσφαιρικούς αγώνες και στην εκκλησία τις Κυριακές. Λύνουν τις διαφορές τους σε τοπικά συμβούλια, όπου όλοι μπορούν να πουν την γνώμη τους και οι εκλεγμένοι κοινοτικοί υπάλληλοι ασχολούνται με τα θέματα του κάθε πολίτη με αμεσότητα προσωπικού επιπέδου. Συμμετέχουν σε παρελάσεις  εις μνήμη επετείων και χαιρετούν την σημαία όταν περνούν από δίπλα της.

         Πίσω στο 1991, η μονάδα μου επέστρεφε από την υπηρέτηση στον Πρώτο Πόλεμο στον Κόλπο. Η πρώτη στάση μας στις Ηνωμένες Πολιτείες ήταν στο Μπάνγκορ του Μέιν, όπου θα μετεπιβιβαζόμασταν σε άλλο αεροπλάνο και εντωμεταξύ θα ξεκουραζόμασταν από το πολύωρο ταξίδι, που είχε ξεκινήσει από την Μέση Ανατολή. Άγνωστος κόσμος μας χαιρετούσε. Μας έσφιγγε το χέρι, μας αγκάλιαζε και μας κερνούσε καφέ και ντόνατς. Αυτοί οι άνθρωποι ήταν πολίτες του Μπάνγκορ, που όπως έμαθα αργότερα, ερχόταν στο αεροδρόμιο με βάρδιες, για να προϋπαντήσουν κάθε πτήση που επέστρεφε από τον πόλεμο, καθημερινά. Ποτέ δεν μπόρεσα να ξεχάσω την καλοσύνη τους και δεν περίμενα ποτέ κάτι λιγότερο από τους κατοίκους του Μέιν. Όσο όμορφο κι αν είναι το Μέιν, ειδικά το φθινόπωρο, όπου όλη η περιοχή ξεσπά σε ένα καλειδοσκόπιο χρωμάτων, αυτό που μου αρέσει περισσότερο εδώ είναι οι άνθρωποι.

         Οι Έλληνες άρχισαν να έρχονται στο Μέιν στην αλλαγή του εικοστού αιώνα, για να δουλέψουν στα υφαντουργία και τα εργοστάσια, που ήταν αραδιασμένα στα περίχωρα των πόλεων του Μέιν. Παρόλο που το Μέιν ήταν κυρίως αγροτική περιοχή, ήταν επίσης και βιομηχανικό κέντρο και πάντα είχε την ανάγκη φτηνού εργατικού δυναμικού. Οι πρώτοι Έλληνες που εγκαταστάθηκαν εδώ ήταν κυρίως άντρες που ήθελαν να φτιάξουν ένα καλό κομπόδεμα και να επιστρέψουν στις οικογένειες τους στην Ελλάδα. Και οι δύο παππούδες μου έζησαν και δούλεψαν στο Μέιν, ο ένας φτάνοντας το 1907 και ο άλλος το 1910. Η ενορία μας, που πήρε το όνομα της από τον Άγιο Δημήτριο, ιδρύθηκε το 1909. Το 1937, η κοινότητα αγόρασε μια παλιά εκκλησία Βαπτιστών, την οποία χρησιμοποίησε μέχρι το 1994. Εκείνη την χρονιά, το κράτος αγόρασε την   εκκλησία για να επεκτείνει το δικαστικό μέγαρο, της παρακείμενης περιοχής. Αυτό το τετελεσμένο γεγονός, έδωσε στην κοινότητα το έναυσμα να αγοράσει ένα οικόπεδο και να κτίσει μία καινούργια εκκλησία. Το 1999, με τις ευλογίες του Θεού και τις μεσιτεία του Αγίου Δημητρίου, οι ενορίτες μετέφεραν τις εικόνες από την παλιά εκκλησία στο σημερινό κτίριο. Ενδιαφέρον προκαλεί το γεγονός, ότι η παλιά εκκλησία δεν γκρεμίστηκε. Η πολιτεία άλλαξε γνώμη και πούλησε την ιδιοκτησία σε μία αναπτυσσόμενη  κοινότητα Σέρβων προσφύγων, η οποία ίδρυσε άλλη μία Ορθόδοξη ενορία και την ονόμασε, εντελώς συμπτωματικά,   με το όνομα του Αγίου Δημητρίου.

         Τα μέλη της κοινότητας μας είναι ως επί το πλείστον απόγονοι των πρώτων Ελλήνων μεταναστών, των οποίων η καταγωγή ήταν από την Μάνη, την Μικρά Ασία και την Βόρεια Ήπειρο. Αυτοί με την σειρά τους, υποδέχτηκαν τις νέες αφίξεις μεταναστών και νεοφώτιστων, καθώς και ορθόδοξους άλλων εθνικοτήτων, όπως Ρώσους, Ρουμάνους, Λιβανέζους και Αιθίοπες.  Η μικρή μας κοινωνία είναι πολύ δεμένη, και όπως μου αρέσει να επισημαίνω, αποτελεί ένα μικρό Ελληνικό χωριό. Η εκκλησία μας δεν είναι μόνο ένα πνευματικό σπίτι, αλλά επίσης ο θεσμός που δένει την κοινωνία μας.

         Η κινητήριος δύναμη, πίσω από την εκκλησιαστική μας κοινότητα, είναι ο Πατέρας Βασίλειος. Γεννημένος στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, ήρθε στην Αμερική όταν κατασχέθηκε η περιουσία και η επιχείρηση των Ελλήνων γονιών του, οι οποίοι απελάθηκαν από την χώρα με την σαρωτική εθνικιστική επανάσταση του Γκαμέλ Αμπντέλ Νάσσερ.    Ο παπάς της ενορίας είναι το άτομο, που περισσότερο από κάθε άλλο προσπαθεί να διασφαλίσει την παράδοση και την πίστη, με τον παρόμοιο τρόπο που το κατάφεραν και οι πατέρες της εκκλησίας μας, κατά την διάρκεια της μακράς Οθωμανικής κατοχής. Ξεχωρίζει με το μοναστικό παρουσιαστικό του, μακριά γένια και μαύρο ράσο. Πιστεύω ότι υπάρχουν φορές που θα προτιμούσε την ήρεμη μοναστική ζωή, αποτραβηγμένος στο γαλήνιο σκηνικό ενός απομονωμένου μοναστηριού, όπου θα μπορούσε να προσεύχεται και να αναζητεί μια δόση ειρήνης μακριά από τον κόσμο που ζούμε. Αλλά ο Θεός είχε άλλα σχέδια για αυτόν. Παντρεύτηκε και απέκτησε επτά παιδιά, ακολούθησε την ιεροσύνη και έγινε ο ποιμένας ενός ιδιόρρυθμου κοπαδιού διαφόρων ειδών ενοριτών.

         Ο παπάς του χωριού είναι κοντά μας στο κάθε ορόσημο της ζωής μας. Μας βαπτίζει, μας ενώνει με τα ιερά δεσμά του γάμου, ακούει τις εξομολογήσεις μας και προσεύχεται για την σωτηρία των ψυχών μας μετά θάνατον. Ένας Ορθόδοξος ιερέας προσφέρει τα Θεία Δώρα του Θεού στους ανθρώπους του και βάζει τον εαυτό του στην άκρη, αφιερώνοντας τον στον Θεό, για χάρη των ανθρώπων. Ο Θεός έρχεται κοντά μας με το αξιοθαύμαστο μέσο των μυστηρίων και μόνο ένας ιερέας, που του δόθηκε μια τέτοια σημαντική αρμοδιότητα από την εκκλησία, μέσω του Χριστού, μπορεί να τα τελέσει. Όπως και οι Απόστολοι, οι ιερείς μας υπενθυμίζουν τα όσα δίδαξε ο Χριστός, όταν βρισκόταν ανάμεσά μας. Περιμένουμε πολλά από αυτούς και αυτοί από την μεριά τους εργάζονται επιμελώς για λογαριασμό μας, αν και μερικές φορές, όντας άνθρωποι, λυγίζουν.

         Όπως όλες τις κοινωνίες, έχουμε και εμείς το μερίδιο μας στα προβλήματα και τις διαφωνίες. Έχουμε ανάμεσά μας ανθρώπους που αφιερώνουν χρόνο και προσπάθεια για το κοινό καλό και άλλους που είναι απασχολημένοι με άλλα πράγματα. Αν θα μπορούσα να περιγράψω την κοινότητά μας με δύο λέξεις, θα έλεγα ότι είναι δυναμική και γενναιόδωρη. Αυτό που έχει καταφέρει το μικρό αυτό χωριό, δεν είναι κάτι λιγότερο από ένα θαύμα. Η εκκλησία και το κοινοτικό κέντρο χτίστηκε με κόστος που ξεπέρασε τα δύο εκατομμύρια δολάρια, το οποίο έχει αποπληρωθεί εντελώς και τώρα είμαστε στη μέση του τελευταίου σταδίου αγιογράφησης, η οποία έχει γίνει τόσο εντυπωσιακή, που προκαλεί δέος. Η αγιογραφία αυτή είναι αποτέλεσμα του αξιοθαύμαστου έργου δύο νέων, παγκόσμιας κλάσης αγιογράφων από την Θεσσαλονίκη, του Παναγιώτη και του Δημήτρη Χριστοδούλου. Το έργο τους είναι ευρύτατα διαδεδομένο από την Ελλάδα σε όλο τον κόσμο και δεν έχω καμία αμφιβολία ότι η επιτυχία τους είναι το ίδιο αξιομνημόνευτη και ίσως και περισσότερο, από αυτή που κατάφεραν στην δική μας εκκλησία.

         Κάθε Ιούλιο, η μικρή μας ενορία κατά μήκος της ακτής του Μέιν, διοργανώνει το ετήσιο Φεστιβάλ Ελληνικής Κληρονομιάς. Διοργανώσεις σαν αυτήν είναι πολύ διαδεδομένες στον ελληνοαμερικάνικο πληθυσμό και εξυπηρετούν διπλό σκοπό. Από την μια μεριά βοηθούν στην συγκέντρωση μέρους των οικονομικών πόρων, που απαιτούνται για την συντήρηση μιας βιώσιμης εκκλησιαστικής κοινότητας. Και από την άλλη, αποσκοπούν στην διατήρηση της θρησκευτικής και πολιτιστικής μας παράδοσης. Φέτος, όπως και σε προηγούμενα χρόνια, είχα κρατήσει μια μπροστινή θέση, για να θαυμάσω την εξαιρετική προσπάθεια των μελών της μικρής, δυναμικής μας κοινωνίας, που απαριθμείται από περίπου διακόσιες οικογένειες.

         Όποιος έχει λάβει μέρος σε διοργανώσεις, όπως αυτά τα Φεστιβάλ, γνωρίζει πολύ καλά τι απίστευτη προσπάθεια απαιτείται για τον σχεδιασμό και την οργάνωση τους, όπως και ατέλειωτες ώρες κοπιαστικής δουλειάς, για την επίτευξη του επιθυμητού αποτελέσματος. Οι γυναίκες της κοινότητας, μικρές και μεγάλες, ξεκινούν να ψήνουν μήνες πριν το γεγονός, φτιάχνοντας αμέτρητα ταψιά γεμάτα παραδοσιακές ελληνικές λιχουδιές. Ακολουθεί το μαγείρεμα που πρέπει να γίνει για να ταΐσει τους εκατοντάδες επισκέπτες, που έρχονται κατά διαστήματα, για να φάνε και να απολαύσουν την οικογενειακή ατμόσφαιρα, που μόνο μια τέτοια ευρεία, δεμένη οικογένεια μπορεί να την χαρίσει.   

         Φυλλάδια, αφίσες και πινακίδες κατασκευάζονται και διανέμονται. Τραπέζια, καρέκλες και δύο τεράστιες τέντες τοποθετούνται. Η εξέδρα ετοιμάζεται και οι συμμετέχοντες κάνουν πρόβες για τις αμέτρητες παραστάσεις  που θα δοθούν. Υπάρχουν άνθρωποι που βοηθούν στην κυκλοφορία των αυτοκινήτων, στην υποδοχή των καλεσμένων, στην παροχή πληροφοριών, στην πώληση εισιτηρίων και στο μάζεμα των χρημάτων. Εντωμεταξύ, κάποιοι άλλοι σερβίρουν φαγητό, μαγειρεύουν στην κουζίνα, ψήνουν έξω κρέατα, πουλούν γλυκά και ποτά, φτιάχνουν και σερβίρουν καφέδες, πλένουν πιάτα, μαζεύουν σκουπίδια και λειτουργούν το βιβλιοπωλείο. Άλλοι βοηθούν ως οδηγοί και απαντούν σε ερωτήματα που αφορούν την ίδια την εκκλησία. Μπορώ να συνεχίσω να μιλώ για αυτά ατέλειωτες ώρες. Με κάνει τόσο περήφανο το να βλέπω μικρούς και μεγάλους, μέλη της μικρής μας κοινωνίας, να προσφέρουν με τόση προθυμία και ανιδιοτέλεια τον εαυτό τους. Αυτό που με συναρπάζει, όμως, είναι ο τρόπος που δουλεύουν, πάντα με το χαμόγελο στα χείλη, χωρίς διαφωνίες ή αντιπαραθέσεις, ακόμα κι όταν κάτι πάει στραβά.

         Όλος αυτός ο κόπος δεν πάει χαμένος στην ευρύτερη κοινωνία. Οι καλεσμένοι που έρχονται σε αυτά τα φεστιβάλ, νομίζω ότι έρχονται τόσο για να συμμετάσχουν στο όλο κλίμα μια ενωμένης οικογενειακής ατμόσφαιρας, όσο και για να απολαύσουν το φαγητό, την μουσική και τον χορό. Κάποτε μου επισήμανε ένας από τους καλεσμένους: «Αυτό που έχετε εδώ είναι κάτι το πολύ ιδιαίτερο!». Μπορείς να το δεις στα μάτια τους, την ώρα που παρακολουθούν τα παιδιά μας να χορεύουν τους παραδοσιακούς ελληνικούς μας χορούς, από τον τρόπο που χαζεύουν τις αγιογραφίες κατά την ξενάγησή τους στο ναό μας και καθώς γιορτάζουν την ζωή με φαγητό και μουσική.

         Το πρόσωπο των Ελληνικών Ορθόδοξων Κοινοτήτων αλλάζει. Ο χαρακτήρας των εκκλησιών των μεταναστών έχει αλλάξει από τους γάμους μεταξύ διαφορετικών εθνικοτήτων, από την εισροή προσηλυτισμών και την εμφάνιση των τρίτων και τέταρτων γενεών. Όμως βρίσκω αξιοσημείωτο, κατά την ταπεινή μου άποψη, το γεγονός ότι αυτοί οι ίδιοι οι άνθρωποι δίνουν μία νέα πνοή στην κοινωνία μας και αλλάζουν μέσα από αυτήν. Οι προσμίξεις άλλων εθνικοτήτων, που βίωσε η Ορθοδοξία με την άφιξή της στον καινούργιο αυτό τόπο, αντί να την απορρίψουν, την υιοθετούν, την διατηρούν και κτίζουν πάνω σε αυτήν. Κάποιοι άνθρωποι, εσφαλμένα μεμψιμοιρούν ότι η εθνικότητα δεν σχετίζεται με την Ορθόδοξη εμπειρία, αγνοώντας το γεγονός ότι αυτή αποτελεί το ποτήρι, που μας την προσφέρει. Το περιεχόμενο του ποτηριού είναι αυτό που μας ενδιαφέρει να πιούμε, όμως το ποτήρι είναι το μέσο που μας δίνει αυτή την δυνατότητα.

         Τα Φεστιβάλ, τελικά, δεν αποτελούν μόνο ένα σημαντικό μέσο  προβολής στην ευρύτερη κοινωνία ή έναν τρόπο έκθεσης των μη Ορθοδόξων στην Ορθοδοξία και το βαθύτερο μήνυμα της, αλλά εξυπηρετούν και το αντάμωμα θρησκευτικών κοινωνιών, με σκοπό την συνεργασία πάνω σε έναν κοινό στόχο, την δημιουργία νησίδων σταθερότητας, αγάπης και πίστης. Πολλοί από τους γείτονές μας έχουν έρθει στο συμπέρασμα, ότι ο καλύτερος τρόπος για μια σωστή Χριστιανική ζωή, είναι η απομόνωση από κάθε άλλη ενορία ή εκκλησία, προσπαθώντας μόνοι τους να καταλάβουν, το πώς πρέπει να προσεύχονται, να λειτουργούν και να καταλαβαίνουν την πίστη τους. Χαμένοι μέσα σε όλο αυτό τον κυκεώνα, μπορούμε να κατανοήσουμε πραγματικά τον εαυτό μας-να ορίσουμε την εικόνα του Θεού μέσα μας-μόνο αν παραδεχτούμε ότι ο Θεός είναι να μοιράζεσαι  αγάπη και όχι να αγαπάς μόνο  τον εαυτό σου.

         Ο Θεός είναι ειλικρίνεια, ανταλλαγή, αλληλεγγύη και προσωπική προσφορά. Η ουσιαστική αλήθεια της ύπαρξής μας απαιτεί ένα ολοκληρωτικό «δόσιμο»  στις σχέσεις μας με τους άλλους ανθρώπους. Για να έχουμε τον Θεό στην ζωή μας, πρέπει να μάθουμε να ζούμε μαζί με τους άλλους στην κοινωνία και όχι απομονωμένοι. Τελικά, το πιο εντυπωσιακό έργο από όλα όσα μπορούμε πιθανώς να δημιουργήσουμε ή να χτίσουμε είναι η Χριστιανική αγάπη και αλληλεγγύη που μαθαίνουμε να προσφέρουμε σε εκείνους που την χρειάζονται γύρω μας. Στην πραγματικότητα πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι όλοι ανήκουμε σε μία ευρύτερη οικογένεια και να μάθουμε να τείνουμε την βοήθεια μας προς αυτούς που είναι άρρωστοι, που περνούν κάποια κρίση, που θρηνούν ή νιώθουν μοναξιά.  Μακάρι τα παιδιά μας, τα παιδιά τους και τα παιδιά των παιδιών τους να μην ξεχάσουν ποτέ αυτό το σημαντικό μάθημα.

         Οι Έλληνες μετανάστες υπήρξαν πάντα ριψοκίνδυνοι. Οι πατεράδες και οι παππούδες τους έχτισαν εκκλησίες στα μέρη που εγκαταστάθηκαν, με σκοπό να διατηρήσουν το πιο σημαντικό κομμάτι της ελληνικής κληρονομιάς τους, την Ορθόδοξη πίστη τους. Έκαναν οικονομία και μάζευαν τον μόχθο της δουλειάς τους στα δύσκολα χρόνια, δουλεύοντας σε εργοστάσια, εστιατόρια και ορυχεία για να χτίσουν εκκλησίες, για να μπορούν τα παιδιά τους και τα εγγόνια τους να έχουν ένα πνευματικό σπίτι όπου θα βρίσκουν καταφύγιο, μακριά από έναν ανήθικο κόσμο. Θα ήταν σωστό να απαιτούμε κάτι λιγότερο από τους εαυτούς μας;

12 Η ΠΕΣΑΔΙΑΝΝΑ

 

Η ΠΑΤΡΟΤΗΤΑ

  

Τα παιδιά σας δεν είναι παιδιά σας

Είναι οι γιοί και οι κόρες της λαχτάρας της ζωής για τη ζωή

Για την ζωή τους είστε το μέσο, αλλά όχι η αρχή

Κι αν είναι μαζί σας, δεν ανήκουν σε εσάς…

 

Από το ποίημα «Παιδιά» του ΚΑΧΛΙΛ ΓΚΙΜΠΡΑΝ

 

            Η πατρότητα είναι ίσως το δυσκολότερο έργο για έναν άνδρα. Δεν είχα ιδέα του τι με περίμενε, όταν στεκόμουν για πρώτη φορά στο μαιευτήριο και παρακολουθούσα την γέννα του  πρωτότοκου γιου μου Νίκου, με την καρδιά μου έτοιμη να σπάσει τη στιγμή που έπαιρνε την πρώτη ανάσα της ζωής του. Είχε κεφαλάκι με πυκνά μαλλιά και πρόσωπο σοφού ηλικιωμένου ανθρώπου. Ο Νίκος γεννήθηκε σε ένα στρατιωτικό νοσοκομείο και πέρασε τα πρώτα πέντε χρόνια της ζωής του βλέποντας τον μπαμπά του να πηγαινοέρχεται στον μικρό του κόσμο. Του κινούσε πάντα το ενδιαφέρον αυτός ο τεράστιος τύπος, με το στρατιωτικό κούρεμα και την αστεία του στολή. Του φαινόταν διασκεδαστικός, αλλά πάντα τον έβλεπε να φτιάχνει βαλίτσες και μετά ξαφνικά να φεύγει.  Στην μαμάκα μπορούσε να βασιστεί καλύτερα και μύριζε πολύ πιο όμορφα.

           Όταν επέστρεψα στο σπίτι, μετά τον πρώτο πόλεμο στον Κόλπο και τοποθετήθηκα στο στρατόπεδο Λετζούν της Βόρειας Καρολίνας, ο Νίκος ήταν τριών χρονών. Τον θυμάμαι, καθώς έβλεπα από το παράθυρο, να προβάλλει μπροστά μου, περιμένοντας υπομονετικά δίπλα στην Άννα, στο πάρκινγκ. Στην αρχή ήταν λίγο διστακτικός, καθώς με κοιτούσε να φιλάω την Άννα. Μετά αποφάσισε ότι ήταν εντάξει να πηδήξει στην αγκαλιά μου. Τις επόμενες τρεις μέρες, με ακολουθούσε από δωμάτιο σε δωμάτιο, χωρίς να με αφήνει από τα μάτια του.  Σαν ένα μικρό γλυκό κουταβάκι, χωνόταν στην αγκαλιά μου, σε κάθε ευκαιρία. Του Νίκου η πρώτη λέξη ήταν, όχι Μαμά ή Μπαμπά. Ήταν Μάγκα. Ο Μάγκας ήταν ένα μεγάλο, τρυφερό Λαμπρατόρ Ρετράιβερ, που ο Νίκος είχε μετατρέψει σε προσωπικού του μαξιλάρι. Σαν να τους βλέπω τώρα, να περπατούν ο ένας δίπλα στον τον άλλο και τον Νίκο να φωνάζει: «Μάγκα, Μάγκα». Κάθε τρεις και λίγο, το σκυλί κουνούσε την μεγάλη του παχιά ουρά, χτυπώντας με αυτή τον Νίκο, που έχανε την ισορροπία του και έπεφτε φαρδύς πλατύς στο πάτωμα. Ο Νίκος   γελούσε και τότε ο Μάγκας του έγλειφε το μυρωδάτο του πρόσωπο, για να του το καθαρίσει.

           Όταν ο Νίκος ήταν τέσσερα χρονών, απέκτησε έναν μικρό αδερφό τον Χριστόφορο. Ο Χριστόφορος δεν ήταν ακριβώς η αδερφούλα που του υποσχεθήκαμε, αλλά και πάλι το νέο μας μωρό του φαινόταν να έχει πλάκα, έτσι κι αλλιώς. Ο Κρις και ο Νικ, όπως τους φωνάζαμε, ήταν τα δύο αντίθετα άκρα. Ο Νικ ήταν αεικίνητος, κοινωνικός και αγαπησιάρης. Ο Κρις ήταν εσωστρεφής, πιο χαλαρός στις κινήσεις του και αγαπούσε μόνο την μητέρα του και το κοριτσάκι της διπλανής πόρτας, την Βικτώρια. Ο Κρις και η Βικτώρια, που είχαν την ίδια περίπου ηλικία, ήταν αχώριστοι. Τα πρωινά του Σαββάτου, ο Κρις χτυπούσε εγερτήριο φωνάζοντας «Βετόρια», κι αυτό συνεχιζόταν όλη μέρα. Ήταν αξέχαστο δίδυμο. Ακόμη θυμάμαι τον Κρις στα τρίτα του γενέθλια, να σκουπίζει την τούρτα από το πιάτο του και τα κλέβει μπουκιές κρυφά από το πιάτο της Βικτώριας, όταν αυτή κοιτούσε αλλού. Εξάλλου, η αγάπη λένε ότι είναι το βασικό συστατικό της τούρτας και του παγωτού. Την εποχή που ο Νικ και ο Κρις ήταν μικροί, θυμάμαι πόσο ανυπομονούσα να έρθει η στιγμή να γυρίσω στο σπίτι από την δουλειά. Όσο άσχημη κι αν ήταν η μέρα μου, η υποδοχή τους έσβηνε κάθε δυσάρεστο γεγονός, την στιγμή που έτρεχαν με φόρα επάνω μου, ανοίγοντας  την εξώπορτα. Αυτά γινόταν την εποχή των φιλιών και των αγκαλιών. Γι’ αυτούς τότε ο μπαμπάς ήταν ο υπερήρωας, ο πιο γρήγορος και από σφαίρα, ικανός να σκαρφαλώσει βουνά με μια δρασκελιά και να λυγίσει σίδερα με την γροθιά του. Όμως τα παιδιά κάποτε μεγαλώνουν και γίνονται έφηβοι, και τότε τα πράγματα είναι λίγο διαφορετικά. Τότε όταν γυρνούσα σπίτι, εισέπραττα ένα λακωνικό : « Γεια, Μπαμπά!», αν ήμουν τυχερός, εκτός φυσικά αν υπήρχε κάποιο σημαντικό ζήτημα για συζήτηση, που κατά κανόνα ήταν οικονομικό  ή αφορούσε αυτοκίνητα. Οι συζητήσεις πατέρα και γιου περιλάμβαναν αρκετή αμφισβήτηση και πολλά «ουφ, τώρα», όταν έτεινε να γίνει λίγο πιο συμβουλευτική από την πλευρά μου.

              Μικρός ο Νικ, δεν φοβήθηκε ποτέ να αντιμετωπίσει μόνος του  τον σκληρό και ψυχρό έξω κόσμο. Η πρώτη του μέρα στο σχολείο ήταν ιδιαίτερα διδακτική. Η Άννα, ως τυπική Ελληνίδα μαμά, τα είχε όλα στην εντέλεια: καινούργια ρούχα, χαριτωμένα παπουτσάκια, σχολική τσάντα και τσαντούλα φαγητού, γεμάτη θρεπτικό, ισορροπημένο κολατσιό, για τουλάχιστον τρία παιδιά. Είχε σχεδιάσει να τον πάει στο σχολείο με το αυτοκίνητο και να τον βοηθήσει, φτάνοντας εκεί, στην πρώτη του επαφή με το νέο του περιβάλλον. Εν αγνοία της, το σχολικό λεωφορείο σταμάτησε απροσδόκητα, ακριβώς μπροστά στο σπίτι μας. Ο Νικ με το που το είδε, άρπαξε αμέσως την τσάντα του και  ανοίγοντας με φόρα την πόρτα έτρεξε προς το λεωφορείο που τον περίμενε. Προτού κλείσει η πόρτα του λεωφορείου, γύρισε κουνώντας το χέρι του και είπε: « Γεια Μαμάκα, γεια Μπαμπάκα!». Το μόνο που κατάφερε να κάνει η Άννα ήταν να του κουνήσει το χέρι, να του χαμογελάσει γενναία και να κλάψει στον ώμο μου, μόλις το λεωφορείο απομακρύνθηκε. Καμιά φορά, οι γονείς είναι αυτοί που δεν είναι έτοιμοι για την πρώτη μέρα του σχολείου.

          Οι προκλήσεις οταν μεγαλώνεις παιδιά είναι αμέτριτες, κάποιες σκληρότερες από τις άλλες. Όταν ο Κρις ήταν πέντε, ανέβασε υψηλό πυρετό, που δεν έπεφτε για τρεις μέρες. Τότε αποφασίσαμε ότι ήταν η ώρα να τον πάμε στην παιδίατρο μας να τον εξετάσει. «Είναι απλά μια ίωση», ήταν η διάγνωση, αλλά δύο μέρες μετά ο πυρετός συνέχιζε να μην υποχωρεί. Αποφασίσαμε  να του κάνουμε εξέταση αίματος. Όταν βγήκαν τα αποτελέσματα, η γιατρός, φανερά ανήσυχη, μας πληροφόρησε ότι έπρεπε να μεταφέρουμε τον Κρις στο Ναυτικό Ιατρικό Κέντρο του Πόρτσμουθ της Βιρτζίνια, όσο το δυνατόν γρηγορότερα.   Ο αριθμός των λευκών αιμοσφαιρίων του ήταν επικίνδυνα χαμηλός.       «Χρειάζεται να του χορηγήσουμε ισχυρά αντιβιοτικά» είπε, «Μπορεί να έχει λευχαιμία».

               Δεν μπορώ να περιγράψω τι ένιωσα όταν άκουσα εκείνη την λέξη. Ένιωσα τον μεγαλύτερο φόβο που έχω νιώσει ποτέ στην ζωή μου. Η Άννα προσπαθούσε να συγκρατήσει τα δάκρυά  της, μια που κρατούσε τον Κρις από το χέρι. Στο δρόμο για το νοσοκομείο, ο Νικ, που ήταν τότε εννιά χρονών, μπορούσε να νιώσει τον φόβο μας χειροπιαστά και ρωτούσε συνεχώς αν θα πήγαιναν όλα καλά. Οι επόμενες μέρες, ήταν ένα μαρτύριο. Για πρώτη φορά στην ζωή μου, τα πράγματα είχαν ξεφύγει από κάθε έλεγχο. Το μόνο που μπορούσα να σκεφτώ ήταν η προσευχή και το να καλέσω τον παπά της ενορίας μας, τον Πάτερ Τζορτζ Πόλσον, ο οποίος έτρεξε να μας συμπαρασταθεί και να προσευχηθεί για τον Κρις.

         Την επόμενη μέρα, τα λευκά του άρχισαν να ανεβαίνουν. Δύο μέρες μετά, του δόθηκε εξιτήριο από το νοσοκομείο και γυρίσαμε σπίτι, όπου επανήλθε κανονικά στις δραστηριότητές του. Μερικούς μήνες μετά, οι γιατροί συμπέραναν ότι όλα προήλθαν από κάποια ίωση που είχε ολοκληρώσει τον κύκλο της. Εγώ συμπέρανα ότι είχε γίνει ένα θαύμα.

         Ο Κρις είναι τώρα ένας δευτεροετής φοιτητής στο κολέγιο. Ο πιτσιρίκος που γυρνούσε πασαλειμμένος από παγωτό, είναι πια μια ανάμνηση. Το περασμένο καλοκαίρι,  συμπλήρωσα  μερικές μέρες υπηρεσίας ως νοσοκόμος στην καλοκαιρινή κατασκήνωση της Μητρόπολης της Βοστόνης, στο Νέο Χάμπσαιερ. Ο Κρις εκεί ήταν ομαδάρχης, και εγώ  διακριτικά  παρακολουθούσα  το πώς φερόταν στα παιδιά που επιτηρούσε.  Ήταν υπομονετικός και προσεκτικός με το κάθε παιδί ξεχωριστά, αποπνέοντας  πολύ ωριμότητα. Μου φαίνεται σαν να’ ταν χθες, που πέρασα  από το γυμνάσιο, να τον πάρω μια φορά με το αυτοκίνητο. Ο Κρις έβγαινε από την καγκελόπορτα του σχολείου, μαζί με άλλους συμμαθητές γύρω του. Καθώς τον παρατηρούσα από μακριά, του φώναξα, κουνώντας το χέρι μου: «Έι, Κρις εδώ είμαι!». Ο Κρις πάνιασε, συνέχισε να περπατά προσπερνώντας με και μου ψιθύρισε: «Μπαμπά, σε παρακαλώ, μπες μέσα τώρα, να φύγουμε από’ δω!».

         Ουπς! Άλλη μια γκάφα του γονιού! Στο δρόμο για το σπίτι, ο Κρις μου εξήγησε ότι θα προτιμούσε την επόμενη φορά να μην βγω από το αμάξι και αν είναι δυνατόν να παρκάρω κάπου που να μην φαίνομαι. «Ω, κατάλαβα!», είπα κουνώντας το κεφάλι. «Υποθέτω ότι μια αγκαλιά, ούτε καν συζητιέται!».  Με κοίταξε γελώντας, νιώθοντας άσχημα για τον μπάρμπα του. «Μπαμπά, ακόμα σ’ αγαπώ!» μου απάντησε, «Απλά όχι δημοσίως!».

 

5 Προσωπογραφία Της Μητέρας Μου [Instrumental 1

 

 

 

 

 

ΝΟΣΤΑΛΓΩΝΤΑΣ ΤΟ ΣΠΙΤΙ

 

«Πάει καιρός που το φεγγάρι δεν περνάει από’ δω

Το τοπίο είναι χακί, τρώει την καρδιά σου,

Σε λευκό χαρτί τη νύχτα ξαναγράφω σ’ αγαπώ

Στην σκοπιά παραμιλάω τ’ όνομά σου,

Αχ, Αννούλα του χιονιά

Δεν θα είμαι πια μαζί σου

Στου Δεκέμβρη τις εννιά

Που έχεις Άννα τη γιορτή σου

Χτες το βράδυ στ’ όνειρό μου, μπήκαν λέει περιστέρια

στο στρατώνα

Κι όπως το’ φερε η κουβέντα

μου είπαν σήκω πήγαινε στην Άννα του χειμώνα»

 

Σαράντης Αλιβιζάτος

         Πριν από είκοσι τρία χρόνια, καθόμουν σε ένα αμυδρά φωτισμένο πόστο του πυροβολικού συντάγματος, περιμένοντας την επίθεση του τομέα μας προς την οχυρωματική γραμμή των Ιρακινών, που ήταν παραταγμένη κατά μήκος των συνόρων του Κουβέιτ. Βρισκόμασταν σε πλήρη πολεμική κλιμάκωση για δεύτερη φορά στην καριέρα μου ως πεζοναύτης. Οι Ιρακινοί ήταν στην κυριολεξία θαμμένοι μέσα στην γη.  Διέθεταν χημικά και βιολογικά όπλα. Όλοι βιώναμε σιωπηλά  την σκέψη ότι ίσως να μην καταφέρναμε να δούμε το σπίτι μας ξανά. Είχαμε γιορτάσει τα Χριστούγεννα στην Σαουδική έρημο και από τότε που φτάσαμε στην χώρα, κινούμασταν τακτικά και μεθοδικά προς τα σύνορα που θα διασχίζαμε. Κινούμασταν ακολουθώντας την πορεία μπουλντόζων, που προηγούνταν σκάβοντας τεράστια αναχώματα σε σχήμα τετραγώνου. Αυτά τα μικρά φρούρια άμμου στην έρημο, μας παρείχαν έστω και μια μικρή ασφάλεια από εναέρια ή άμεσα χτυπήματα, με στην αχανή έρημο.

         Καθόμασταν εκεί, τρέμοντας από το κρύο, πίνοντας δυνατό καφέ και ακούγοντας τον σπαστό θόρυβο του ραδιοφωνικού δέκτη, στις δύο τα ξημερώματα. Κανείς δεν είχε όρεξη να μιλήσει. Κάθε τόσο ο νυχτερινός αέρας σφύριζε και το έδαφος δονούνταν κάτω από τα πόδια μας, καθώς τα βομβαρδιστικά Β-52 εκτελούσαν επιθέσεις, στην αντίπερα όχθη των συνόρων. Το φως από τις εκρήξεις μας ξαγρυπνούσε και μας προκαλούσε μια νευρικότητα, καθώς σκεφτόμασταν ότι θα μπορούσαμε να ήμασταν εμείς στην θέση αυτών, εκεί απέναντι. Ένας πιτσιρικάς χειριστής ασυρμάτου, κοίταξε τον λοχία πυροβολικού, ο οποίος μελετούσε έναν τεράστιο χάρτη παραδίπλα και τον ρώτησε φοβισμένα αν  η αεροπορία γνώριζε την αλλαγή της θέσης μας, εκείνη την ημέρα. Ο λοχίας, ένας Τεξανός, έφτυσε το ταμπάκο από το στόμα του σε τενεκεδόκουτο, γέλασε και του είπε να μην ανησυχεί μια που οι Αμερικανοί πεζοναύτες είναι πιο αναλώσιμοι από τους Ιρακινούς φαντάρους. Όλοι γέλασαν και η ένταση διαλύθηκε. Όλοι βυθιστήκαμε  πίσω στις σιωπηλές μας σκέψεις και συνεχίσαμε να αναπολούμε τα σπίτια μας.

         Στην σκοπιά έβγαζα συνήθως την αγαπημένη μου φωτογραφία της Αννούλας και του τρίχρονου γιου μας Νίκου και την τοποθετούσα ευλαβικά σε σημείο που να μπορώ περιστασιακά να την χαζεύω. Προσπαθούσα να απασχολούμαι με κάτι, κρατώντας το μυαλό μου σε εγρήγορση. Ο πόλεμος είναι κυρίως κουραστικός, ακόμη και βαρετός, μέχρι τις απότομες εκείνες στιγμές που βιώνεις τον απόλυτο τρόμο του.

         Εκείνο το βράδυ ένιωθα τυχερός με την βαρεμάρα που ένιωθα. Περίεργο το πόσο το μυαλό μας μπορεί και ταξιδεύει, χαμένο στις σκέψεις του. Το βράδυ αυτό, το μυαλό μου με ταξίδεψε πίσω σε μια ζεστή νύχτα στην Αθήνα, και τα λόγια ενός τραγουδιού που πρωτάκουσα το βράδυ των αρραβώνων μας σε μια ταβέρνα μου πλημμύρησαν την καρδιά νοσταλγία. Μιλούσε για την «Αννούλα του χιονιά», το κορίτσι ενός φαντάρου, που καθόταν μόνος στην σκοπιά και σκεφτόταν το κορίτσι του, την Αννούλα, θλιμμένος που δεν θα μπορούσε να είναι κοντά της στην ημέρα της γιορτής της.

         Μερικά τραγούδια είναι ανεξίτηλα χαραγμένα στην μνήμη μας. Όπου κι αν είμαστε, ότι κι αν κάνουμε, στο άκουσμά τους μας ταξιδεύουν πίσω στον χρόνο. Ζωντανεύουν την ανάμνηση και τα συναισθήματα που νιώθαμε την στιγμή που τα ακούγαμε. Γι’ αυτό και γίνονται αγαπημένα κομμάτια του εαυτού μας.

         Οι στρατιώτες σε όλο τον κόσμο πολεμούν για διαφορετικούς λόγους. Άλλοι πολεμούν για την δόξα,  άλλοι για την ελευθερία, για τα χρήματα ή για την αγάπη προς την πατρίδα. Νομίζω ότι οι περισσότεροι πολεμούν γιατί δεν θέλουν να υποταχθούν. Για ένα πράγμα όμως είμαι σίγουρος: τις σκοτεινές, μοναχικές νύχτες, όλοι τους ονειρεύονται το σπίτι τους και τους αγαπημένους τους ανθρώπους, που τους περιμένουν. Ακόμη μια γενιά νέων ανδρών και γυναικών βρίσκουν τους εαυτούς τους σε μακρινά μέρη, για άλλη μια φορά, αναπολώντας το σπίτι και τους ανθρώπους, οι οποίοι τους περιμένουν με ανυπομονησία να επιστρέψουν πίσω με ασφάλεια. Ας γίνουν τα όνειρά τους πραγματικότητα και μακάρι να κρατήσουν τους αγαπημένους τους στην αγκαλιά τους, για άλλη μια φορά.

Antonis Kalogiannis - Annoula tou chionia (Little Anna of snow) (lyrics)

Α Ν Ν Ο Υ Λ Α

 

…Σε ποιανού τον κήπο ανθίζεις, σε ποιόν ανήκεις;

Ποιανού είσαι το βελούδο, ποιανού το φτερό, ποιανού τραγούδι απαλό;

 

Γιώργος Βίττορο, Κρητική Μαντινάδα

 

           Με την γυναίκα μου Άννα, την οποία όλοι την φωνάζουν Αννούλα,  είμαστε παντρεμένοι είκοσι οκτό χρόνια. Είναι σκληρό να σκέφτομαι το πόσο γρήγορα έχουν κυλήσει τα χρόνια μας μαζί. Οι γιοί μας έχουν πια μεγαλώσει, αφήνοντας μας με   άδεια την φωλιά. Μοιάζει σαν χθες να ήταν τότε που κάναμε τα πρώτα μας δειλά βήματα, ως παντρεμένο ζευγάρι.

            Η Άννα μεγάλωσε στην Καισαριανή, κατά την διάρκεια της χούντας, όταν ο στρατός διοικούσε την Ελλάδα(1967-1974). Ο πατέρας και η μητέρα της πάλευαν να διατηρήσουν ένα μικρό μαγαζί με ταπετσαρίες, προσπαθώντας να ικανοποιήσουν τις ανάγκες και τις ιδιοτροπίες πλουσιότερων Ελλήνων, που ήθελαν να διακοσμήσουν τα τεράστια σαλόνια τους. Μία φίλη της Άννας, που ζούσε στην ίδια πολυκατοικία, παντρεύτηκε έναν νεαρό Έλληνα αξιωματικό, με τον οποίο είχαμε γίνει φίλοι. Κάποια στιγμή, με κάλεσαν στο σπίτι τους και γρήγορα έγινα μέλος της ευρύτερης οικογένειας της γειτονιάς, παρόλο το διαφορετικό παρελθόν μου.

            Την πρώτη στιγμή  που άπλωσα την ματιά μου πάνω στην όμορφη και ντροπαλή κοπέλα με την απαλή φωνή, η οποία θα γινόταν τελικά η γυναίκα μου, δεν φανταζόμουν ότι της είχα κάνει καλή εντύπωση, ώστε να δεχτεί να βγούμε έξω μαζί. Πίστεψα ότι λυπήθηκε το αστείο Αμερικανάκι, που ήταν τόσο μακριά από το σπίτι του, που μιλούσε τόσο αλλόκοτα με την ελληνοαμερικάνικη προφορά του και την κοιτούσε με μάτια θλιμμένα, σαν αδέσποτου κουταβιού. Ευτυχώς για μένα, η Άννα συμπαθούσε τα αδέσποτα και αποφάσισε ότι είχα την ανάγκη της ευεργετικής της καλοσύνης.

            Έχω επιστρέψει στην Καισαριανή πολλές φορές και έχω περάσει πολλές καλοκαιρινές βραδιές κοιτώντας την αυλή από το πίσω μπαλκόνι του κτιρίου. Ήταν ένα είδος όασης, μακριά από την βαβούρα της κίνησης της πόλης. Η μητέρα της Άννας ήταν απασχολημένη στην κουζίνα και οι  μυρωδιές του σκόρδου, των κρεμμυδιών και των τηγανιτών ψαριών από τις κατσαρόλες της σκορπίζονταν στον αέρα, καθώς ο πατέρας της καθισμένος σε μια ξύλινη καρέκλα σταυροπόδι, κάπνιζε, φιλοσοφώντας για την ζωή του και την ζωή γενικά. Πίναμε καφέ και ο νους μου ήταν στην Αννούλα. Εκείνη  μου έριχνε κλεφτές ματιές  και μου χαμογελούσε ενώ έστρωνε το τραπέζι και εγώ της ανταπέδιδα το χαμόγελο.

            Κατά κάποιο τρόπο, βρήκα τον δρόμο για την καρδιά της. Ήταν αποτέλεσμα της πεισματάρικης επιμονής από την πλευρά μου και σίγουρα των αδιάκοπων προσευχών της μητέρας μου προς την Θεοτόκο, παρακαλώντας να με βοηθήσει να βρω «μια καλή κοπέλα από την Ελλάδα», για να παντρευτώ. Όποτε ανατρέχω σε εκείνες τις μέρες, απορώ πως η Άννα ήταν πρόθυμη να παρατήσει τόσα πολλά, για έναν τύπο σαν εμένα. Ζητούσα πολλά από αυτή. Όχι μόνο να αφήσει πίσω της την μοναδική ζωή που είχε ως τότε γνωρίσει, αλλά επίσης να ταξιδέψει χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά, σε ένα άγνωστο μέρος, ως σύζυγος πεζοναύτη, του οποίου η ζωή έμοιαζε κατά πολύ με αυτή του πλανόδιου τσιγγάνου.

            Την ημέρα του γάμου μας, παρακάλεσα έναν φίλο μου αρχιλοχία του αμερικανικού στρατού, τον Φρανκ, να παραλάβει τον πεθερό και την Άννα νύφη και να τους πάει στο  μικρό κατάλευκο εκκλησάκι της Βούλας, όπου θα παντρευόμασταν. Ο Φρανκ διέθετε την μοναδική άσπρη Λίνκολ Κοντινένταλ λιμουζίνα στην Ελλάδα. Έγινε ντόρος γι’ αυτό το αυτοκίνητο στην Καισαριανή.  Μέχρι και το ότι το οδηγούσε ο ίδιος ο πρέσβης της Αμερικής ακούστηκε. Θυμάμαι πως στεκόμουν αποσβολωμένος , καθώς η Αννούλα έμπαινε στην εκκλησία εκθαμβωτική μέσα στο λαμπερό νυφικό της, κρατώντας τον πατέρα της αγκαζέ. Στην Ελλάδα ζήσαμε παντρεμένοι για έξι μήνες και μετά ήρθε η μετάθεση μου στο Κουαντίκο της Βιρτζίνια. Η ζωή μας δεν θα ήταν πια η ίδια.

             Οι πρώτες μέρες της Άννας στην Αμερική δεν ήταν ευοίωνες. Τις πέρασε σε ένα παλιό στρατώνα της βάσης, καθώς περιμέναμε να στεγαστούμε σε κάποιο σπίτι. Αμέσως, ανασκουμπώθηκε προσπαθώντας να μετατρέψει το ετοιμόρροπο δωμάτιο σε σπίτι. Οι προσπάθειές της διακόπτονταν από κραυγές, όταν άνοιγε τα συρτάρια και πετάγονταν μέσα από αυτά κατσαρίδες. Πως δεν απελπίστηκε, να πάρει τις βαλίτσες της και  να μπει στο πρώτο αεροπλάνο για Αθήνα, ένας Θεός ξέρει.

             Η Άννα μιλούσε αγγλικά με λονδρέζικη προφορά όταν έφτασε στην Αμερική. Δυστυχώς, η εκλεπτυσμένη  προφορά και η γραμματική που έμαθε στην Ελλάδα, τις οποίες διδάχτηκε από καθηγητές που είχαν σπουδάσει την Βρετανία, δεν περνούσαν για Αγγλικά στους Αμερικάνους του Νότου. Η φράσεις όπως: “Y’all come back now, heah?”(θ’άρθετε όλοι ξανά τώρα, ναι;) προκαλούσαν το απορημένο βλέμμα της Άννας και ξέσπασμα γέλιων σε εμένα. Να’ ναι καλά οι καθημερινές σαπουνόπερες «τα Καλύτερά μας Χρόνια» και οι επαναλήψεις της «Λούση» και «Μέιμπερι», που έμαθαν στην Αννούλα πώς να επικοινωνεί στην Αμερική.

             Μόλις νομίζαμε ότι είχαμε καταφέρει μια λεπτή ισορροπία στην σχέση  μας, ήρθαν τα παιδιά. Όλη η όμορφη φάση του νέου ζευγαριού μπήκε στην άκρη, για να καταπιαστούμε με το δύσκολο έργο της ανατροφής τους. Δεν νομίζω ότι είχα καταλάβει πόσο πραγματικά ήμουν τυχερός που είχα την Άννα για σύζυγο μου, μέχρι που την είδα να γεννά τους γιούς μου. Μου κρατούσε ήσυχα το χέρι, κατά την διάρκεια των είκοσι ωρών τοκετού. Παρακολουθώντας την να υπομένει στωικά τους πόνους,  ακούγοντας τις στριγκλιές των άλλων γυναικών που γεννούσαν παραδίπλα να σου παγώνουν το αίμα, ένιωσα να γίνεται μέσα μου η αποκάλυψη για τον άνθρωπό μου. Η Άννα διέθετε μία ήρεμη δύναμη, την οποία δεν είχα ανακαλύψει μέχρι τότε και θαύμασα την επιμονή και το κουράγιο της. Βλέποντας την να κρατά τον νεογέννητο γιο μας και να του χαμογελά, είναι μια από τις πιο όμορφες εικόνες που έχουν μείνει στην μνήμη μου.

             Ενώ η Άννα προσπαθούσε να προσαρμοστεί στην καινούργια της ζωή, ο Θεός αποφάσισε για άλλη μια φορά να δοκιμάσει το κουράγιο της. Κατά την διάρκεια του πρώτου πολέμου στον Κόλπο, με έστειλαν στην Σαουδική Αραβία με την μονάδα μου από το στρατόπεδο Λετζούν, αφήνοντας την Άννα μόνη με τον τρίχρονο Νίκο, πίσω σε μια πόλη απογυμνωμένη από τον περισσότερο ανδρικό πληθυσμό. Εγκατεστημένος στην έρημο, ως μέλος της μεγαλύτερης οργανωμένης στρατιωτικής επιχείρησης από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, το μόνο που μπορούσα να σκεφτώ ήταν το τι περνούσε η Άννα πίσω στο σπίτι μόνη της. Οι πιο σημαντικές στιγμές στην έρημο, ήταν περιμένοντας κάποια ταχυδρομική κλήση, με την ελπίδα ενός γράμματος ή κάποιας φωτογραφίας από την Άννα. Μέσα στο κράνος μου, υπήρχε πάντα η φωτογραφία της, καθ’ όλη την διάρκεια της παραμονής μου εκεί. Με βοηθούσε να συνεχίζω. Όταν τα πράγματα ήταν άσχημα, έβγαζα το κράνος και χάζευα την φωτογραφία της, αναπολώντας το σπίτι μας και το πόσα σήμαινε η Άννα για μένα. Μία από τις σπουδαιότερες στιγμές της ζωής μου ήταν όταν την έσφιξα στην αγκαλιά μου γυρνώντας από τον πόλεμο.      

          Η Άννα είναι μια τέλεια μητέρα. Την βλέπω σαν να’ τανε τώρα, που κυνηγούσε τον Νίκο με το κουτάλι, γύρω-γύρω για να τον ταΐσει, να κάθεται δίπλα στο κρεβάτι του Χριστόφορου στο νοσοκομείο, όταν νομίζαμε ότι είχε λευχαιμία, να τους καμαρώνει στα ρεσιτάλ του πιάνου τους ή σε κάποιον ποδοσφαιρικό τους αγώνα ή καθώς χόρευαν Καλαματιανό στις γιορτές της εκκλησίας. Η Άννα είναι το είδος της μαμάς, που έχει πάντα όλες τις αισθήσεις της σε  εγρήγορση, έτοιμη να αντιδράσει σε κάθε ένδειξη ότι κάτι δεν πάει καλά με τα μωρά της. Είτε στρώνοντας το κρεβάτι τους, προτού τους αφήσει στην προσκοπική κατασκήνωση, είτε κρατώντας τους το χέρι την ώρα που έκαναν εμετό, η Άννα ήταν πάντα εκεί δίπλα τους.

          Έχω καταλάβει ότι ο γάμος είναι μια μακροπρόθεσμη προσπάθεια του να καταλάβεις την σύζυγό σου. Μόλις νομίζουμε ότι έχουμε καταλάβει την σύντροφο μας, αυτές ωριμάζουν, εξελίσσονται και αλλάζουν. Αυτό απαιτεί από την πλευρά μας την ανάλογη προσαρμογή, ακόμη και το να βάλουμε στην άκρη τις προτεραιότητες μας, για χάρη της συζύγου και των παιδιών μας. Είναι όλα θέμα συμβιβασμού, έτσι δεν είναι; Όταν ο πρωταρχικός  πόθος αρχίζει να ξεφτάει, τότε ξεκινά η σκληρή δουλειά. Τότε είναι που πρέπει να μάθουμε, όχι μόνο πώς να συμβιώνουμε, αλλά και πώς να επιβιώνουμε όταν η ζωή μας παίζει τα παιχνίδια της.

          Πιστεύω ότι η πραγματική αγάπη έρχεται όταν ο ζευγάρι ξεπερνά τις προκλήσεις της ζωής μαζί. Κάποιες σχέσεις είναι εύθραυστες και σπάνε όταν τα πράγματα πάνε στραβά. Άλλες γίνονται πιο δυνατές. Είναι εύκολο να ψιθυρίζεις γλυκόλογα στο αυτί του άλλου, να στέλνεις λουλούδια, κάρτες και δώρα εξομολογώντας την αγάπη σου. Αυτό που έχει νόημα όμως, που είναι πιο δύσκολο και τελικά κρατά για πάντα είναι η αμοιβαία δέσμευση του να στηρίζει ο ένας τον άλλο, στα καλά και στα άσχημα της ζωής. Τότε είναι που η πραγματική αγάπη γίνεται δυνατή και βαθιά.        

 

    

Το σκαλοπατι σου - Πολυ Πανου & Βασιλης Τσιτσανης

ΚΑΙΣΑΡΙΑΝΗ

  

 
           Την πρώτη φορά που αντίκρισα την γειτονιά της Αθήνας, που γεννήθηκε και μεγάλωσε η  γυναίκα μου Άννα,  σοκαρίστηκα. Οι τοίχοι των πολυκατοικιών, γνωστή ως «προσφυγικά», ήταν με γούστο διακοσμημένοι με κόκκινα σφυροδρέπανα του Κ.Κ.Ε. και σημάδια μαχών. Μεγάλες τρύπες στους τοίχους αποτελούσαν μαρτυρίες άγριων συρράξεων, κατά την διάρκεια των Δεκεμβριανών εξεγέρσεων, όταν η Καισαριανή, γνωστό οχυρό του Ε.Λ.Α.Σ(Ελληνικός, Λαϊκός, Απελευθερωτικός, Στρατός) , δέχτηκε επίθεση από Βρετανικές και Δεξιόφρονες δυνάμεις. Μια μεγάλη φωτιά εξαπλώθηκε, ισοπεδώνοντας τις καλύβες που αποτελούσαν το μεγαλύτερο μέρος της τότε γειτονιάς. Η πυρκαγιά παρέσυρε στο μένος της το καλύβι, που ήταν το κατάλυμα της χήρας γιαγιάς της Άννας και των τριών παιδιών της, εκ των οποίων και η πεθερά μου, Μαρία. 

       Το λιγότερο που μπορώ να πω ότι ένιωσα ήταν θλίψη, μια που μεγάλωσα σε μία οικογένεια που είχε νιώσει στο πετσί της τη σκληρή πραγματικότητα της ζωής, στον εργατικό παράδεισο της Αλβανίας. Σαν εκκολαπτόμενος πεζοναύτης αξιωματικός, είχα υπηρετήσει στην Ινδοκίνα και η από πρώτο χέρι εμπειρία μου, έβαλε το λιθαράκι στις βαθιά ριζωμένες αντί-Κομμουνιστικές μου πεποιθήσεις. Η JUSMAGG είχε πάντα την φήμη, της φωλιάς των κατασκόπων και τώρα γινόμουν ένα ενδεχόμενο θύμα στη μέση ενός εμφυλίου, που νόμιζα ότι είχε τελειώσει το 1950.    Ένιωθα άβολα, σαν να είχα έναν μεγάλο στόχο στην πλάτη μου, παρόλο που μπορούσα να μπερδευτώ στο πλήθος, ξεγελώντας  τον εχθρό σε έναν βαθμό, μια που έδειχνα Έλληνας και μιλούσα την γλώσσα αρκετά καλά.

       Εκεί στην Καισαριανή ήμουν κυριολεκτικά, όπως λέει και το ρεμπέτικο τραγούδι «απόκληρος της κοινωνίας». Η τύχη τα έφερε έτσι ώστε να γίνω μέλος μιας οικογένειας που έμοιαζε πολύ με την δική μου. Μιας οικογένειας που ήταν θύμα μιας ιδεολογίας και ενός αδυσώπητου παρελθόντος. Μιας οικογένειας, που όπως ανακάλυψα στην πορεία, αντικατόπτριζε την επικρατούσα στάση της εργατικής τάξης, της Αθηναϊκής κοινωνίας: ζω και μένω ζωντανός. Οι απλοί άνθρωποι της Καισαριανής είχαν μία ανεπιτήδευτη  αξιοπρέπεια, ένα είδος αξίας που δεν αγοράζεται. Διαφύλαξαν και κράτησαν αξιοζήλευτα την τιμή τους ανέπαφη, πάνω από κάθε άλλη σημαντική  αξία. 

       Μετά την πρώτη επίσκεψη στην Καισαριανή, η μοίρα έμελλε να με ξαναφέρνει πολλές φορές εκεί, κατά την διάρκεια της ζωής μου. Ο ταλαιπωρημένος οικισμός όπου έμενε η Άννα, αντικατόπτριζε τις τραγωδίες που είχαν βιώσει οι κάτοικοι του. Αλλά πάντα αντιπροσώπευε κάτι ιδιαίτερο για μένα. Μέσα του υπήρχαν άνθρωποι, οι οποίοι όχι μόνο δέχτηκαν τα αγκαθωτά βέλη του πετρωμένου τους, αλλά έμαθαν να εκτιμούν  τις απλές χαρές που τους πρόσφερε η ζωή. Οι πόρτες τους ήταν πάντα ανοιχτές, μια που δεν είχαν τίποτα αξίας, για να τους το κλέψουν και οι άνθρωποι πηγαινοέρχονταν ελεύθερα από το ένα σπίτι στο άλλο. Μοιράζονταν το φαγητό τους, το γέλιο, τις ελπίδες και τις χαρές. Άλλες φορές μοιράζονταν τους καημούς και τα δάκρυα. Όσο τρομακτικό έδειχνε το κτίριο εξωτερικά, τόσο δυνατά και ζωτικά καρδιοχτυπούσε το εσωτερικό του.

       Η οικογένεια της Άννας ζούσε γύρω από την εκτεταμένη οικογένεια των γειτόνων της, που κινούνταν από το ένα σπίτι στο άλλο μιλώντας, γελώντας και άλλοτε κλαίγοντας. Από την μία μεριά ήταν ο αδιάκοπος θόρυβος των αυτοκινήτων, από την διερχόμενη λεωφόρο Βασιλέως Αλεξάνδρου και από την άλλη ήταν μια μεγάλη αυλή με δέντρα και στριμωγμένα μπαλκόνια, με πρασινάδες όλων των ειδών. Το μέρος μοσχοβολούσε βασιλικό και λεμόνι, καθώς και τηγανητά ψάρια σε ελαιόλαδο. Ο ήχος του ραδιόφωνου διασκορπίζονταν στον αέρα και οι άνθρωποι έστελναν χαιρετισμούς ο ένας στον άλλο από τα γειτονικά μπαλκόνια τους, ενώ οι σκύλοι και οι γάτες τις γειτονιάς χουζούρευαν αμέριμνοι στην σκιά.

       Η Καισαριανή  έγινε ένα είδος καταφύγιου για μένα, που μου ασκούσε μία δυνατή έλξη. Όχι γιατί το μέρος ήταν όμορφο ή μοντέρνο, αλλά γιατί είχα ωριμάσει αρκετά ώστε να αγαπώ ανθρώπους, σαν αυτούς που ζούσαν εκεί, πόσο μάλλον και γιατί ανάμεσά τους ήταν η Αννούλα μου. Ξεκινήσαμε να πηγαίνουμε μεγάλους περίπατους μαζί, εξερευνώντας κάθε γωνιά και χαραμάδα της περιοχής. Παρακολουθούσαμε λειτουργίες στην εκκλησία του Αγίου Νικολάου, που ήταν στον απέναντι δρόμο. Περπατούσαμε στον Υμηττό, που επισκίαζε με τον όγκο του την γειτονιά και κατά την πορεία ξεκουραζόμασταν στο μοναστήρι που βρίσκονταν στις παρυφές του. Τα βράδια, πηγαίναμε στην πλατεία και απολαμβάναμε τον παγωμένο μας φραπέ σε μία από τις υπαίθριες καφετερίες, μιλώντας για ώρες.

        Η Καισαριανή έχει μια ενδιαφέρουσα, όμως και τραγική ιστορία, αποτέλεσμα των πολλών διαταραχών που συνέβησαν στην Ελλάδα τα τελευταία εκατό χρόνια. Με την αλλαγή του αιώνα, η περιοχή ήταν καλά αρδευομένη, με πλούσια βλάστηση και άφθονη άγρια φύση. Μία ιστορία του 1901, «Το θαύμα της Καισαριανής», του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, είναι ιδιαίτερα διαφωτιστική. Στην μικρή αυτή ιστορία του αναφέρεται στην λαογραφία της περιοχής και το θαυματουργό νερό των πηγών του Υμηττού: «Υπήρχε μία όμορφη σπηλιά, μέσα σε έναν τεράστιο βράχο, του οποίου το χρώμα ήταν γκρίζο σταχτί και από εκεί έβγαινε δροσερό νερό. Η γη μύριζε θυμάρι και άγρια μέντα. Πλήθος κόσμος, πολλές γυναίκες, άντρες και παιδιά, άλλοι όρθιοι και άλλοι καθισμένοι, μερικοί άρρωστοι από διάφορες αρρώστιες, παραμορφωμένοι και ανάπηροι,  πήγαιναν εκεί και προσεύχονταν. Το νερό ήταν δροσερό, ήταν γλυκό, ήταν άγιο.».

         Στα τέλη του 1922, μερικές άστεγες οικογένειες προσφύγων από την Μικρά Ασία, εγκαταστάθηκαν κάτω από εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες  στην περιοχή αυτή και έστησαν τις σκηνές τους κοντά στο νοσοκομείο Συγγρού (περίπου εκεί που βρίσκεται σήμερα το ξενοδοχείο Κάραβελ). Το νοσοκομείο αυτό ειδικευόταν στα αφροδίσια νοσήματα και πολλές από αυτές τις οικογένειες ήθελαν να είναι κοντά στους συγγενείς τους, που ήταν κυρίως γυναίκες που είχαν πέσει θύματα βιασμών της Τουρκικής βαναυσότητας. Στις αρχές του 1923, η ελληνική κυβέρνηση αποκατάστησε περίπου οκτώ χιλιάδες πρόσφυγες, προερχόμενους κυρίως από τις ακτές της Μικράς Ασίας. Αρκετούς μήνες μετά την πρώτη φάση της εγκατάστασης, άρχισε μια πιο οργανωμένη προσπάθεια. Αυτή περιλάμβανε την κατασκευή πεντακοσίων ξύλινων παραπηγμάτων  και χιλίων πλίθινων δωματίων. Στις κατασκευές αυτές υιοθετήθηκε ένα περιμετρικό σχήμα από αστικά κτίσματα, με δέκα ή δώδεκα σπίτια σε κάθε οικιστικό τετράγωνο. Στο κέντρο κάθε τετραγώνου υπήρχε ένα είδος αυλόγυρου, με κοινόχρηστη τουαλέτα.

       Ένα διευκρινιστικό παράδειγμα των συνθηκών ζωής της προπολεμικής Καισαριανής είναι σε ένα άρθρο που εκδόθηκε στην εφημερίδα Ακρόπολη, στις 14 Σεπτεμβρίου του 1929. Η εφημερίδα, με αφορμή την επίσκεψη του δημάρχου της Αθήνας, κυρίου Μερκούρη, επισήμανε: «Ο Δήμαρχος επιβεβαίωσε ότι οι συνθήκες διαβίωσης των κατοίκων της περιοχής είναι εξ ολοκλήρου τραγικές. Το νερό, το οποίο μοιράζεται, με τα δυσκολίας ανέρχεται στα δέκα κυβικά μέτρα. Τελευταία, το καταναλώνουν οι κατασκευαστές των νέων κτισμάτων, αλλά το πιο τραγικό θέμα του οικισμού είναι οι τουαλέτες, οι οποίες είναι ξύλινες παράγκες, με ξύλινα πατώματα όπου από κάτω υπάρχουν ανοιχτές καταβόθρες. Αυτό το πρόσφορο έδαφος ασθενειών, όχι μόνο ρυπαίνει ολόκληρη την περιοχή από τις αναθυμιάσεις, αλλά υπάρχει ακόμη και σημαντικός κίνδυνος για τους ανθρώπους να σπάσει το ξύλινο πάτωμα, την ώρα που χρησιμοποιούν τις τουαλέτες. Τα απόβλητα, μην έχοντας άλλη διέξοδο, καταλήγουν στους δρόμους.».

         Στα δύσκολα χρόνια της προπολεμικής Καισαριανής, ήρθε να προστεθεί και ο ακόμη χειρότερος εφιάλτης της Κατοχής και του Εμφυλίου. Ξεκίνησε την Κυριακή στις 27 Απριλίου του 1941. Τρεις εβδομάδες μετά την έναρξη της επίθεσης από τα βόρεια σύνορα της χώρας,  η εμπροσθοφυλακή του γερμανικού στρατού εισέβαλε στην Αθήνα. Μία πομπή από μοτοσικλετιστές  προέλασε στην Λεωφόρο Κηφισίας και Βασιλίσσης Σοφίας. Οι δρόμοι ήταν ερημωμένοι και τα παράθυρα ερμητικά σφαλισμένα μπροστά στο ανεπιθύμητο θέαμα. Η ζοφερή πομπή πέρασε μπροστά από την Βουλή των Ελλήνων και το άγαλμα του Αγνώστου Στρατιώτη, διέσχισε την έρημη πλατεία Συντάγματος και προχώρησε για την Ακρόπολη, με σκοπό την ανύψωση της σημαίας εκεί του τρίτου Ράιχ.

         Ο εύζωνας, που εκτελούσε υπηρεσία εκεί φυλώντας την Ελληνική σημαία, η οποία πάντα κυματίζει στον Ιερό Βράχο,  διατάχθηκε να την υποστείλει και να υψώσει την Ναζιστική σημαία στην θέση της. Αντί για αυτό, ο Κωνσταντίνος Κουκίδης, κατέβασε ήρεμα την Ελληνική σημαία, την τύλιξε γύρω του και βούτηξε στον θάνατο από τις επάλξεις του βράχου.

         Στις έντεκα περίπου, το βράδυ της τριακοστής Μαΐου, δύο δεκαεννιάχρονα παλικάρια, ο Μανώλης Γλέζος και ο Απόστολος Σάντας, γλίστρησαν κρυφά σε μία σπηλιά της βόρειας πλαγιάς της Ακρόπολης και ανέβηκαν μέσα από ένα αρχαίο πέρασμα που οδηγούσε στην κορυφή.

Έφτασαν κοντά στο Ερεχθείο, όπου στην αρχαιότητα λέγεται ότι το ιερό φίδι της Αθήνας αναδυόταν στους δύσκολους καιρούς.

         Κινήθηκαν αθόρυβα, έτσι ώστε να μην προκαλέσουν τον συναγερμό των φυλάκων, κατέβασαν την μισητή σημαία, την οποία έσκισαν σε κομμάτια αργότερα σε μια κοντινή σπηλιά.  Οι εξοργισμένες Γερμανικές αρχές απείλησαν τους άγνωστους υπαίτιους με θάνατο. Όμως η προσβολή που ένιωσαν, ενίσχυσε την ικανοποίηση που ένιωσαν όλοι οι Έλληνες, με την  γενναία αυτή πράξη περιφρόνησης τους.

         Όταν στις 22 Ιουνίου, οι Ιταλοί επισήμως ανέλαβαν την κατοχή, μια τεράστια Ιταλική σημαία υψώθηκε δίπλα στα Ελληνικά και  Ναζιστικά λάβαρα. Οι Έλληνες, κοιτώντας  την Ελληνική σημαία ανάμεσα στις δύο άλλες, σχολίασαν ότι τους θύμιζε Τον Χριστό στον Σταυρό, ανάμεσα στους δύο ληστές. Η φτώχεια μετέτρεψε την Καισαριανή σε πρόσφορο έδαφος για τους Κομμουνιστές, αλλά μόνο όταν ήρθε η Γερμανική κατοχή, το κίνημα, όχι μόνο άδραξε την ευκαιρία να κινητοποιήσει τον πληθυσμό να αντισταθεί, αλλά τοποθετήθηκε στην θέση της εξόριστης κυβέρνησης, που άφησαν οι Γερμανοί. Εκεί ήταν το μέρος, σύμφωνα με τους τότε ισχυρισμούς, που ο διαβόητος Άρης Βελουχιώτης, οργάνωσε την πρώτη συνεδρίαση που ξεκίνησε την Αντίσταση.

         Κατά την διάρκεια της Κατοχής, η Καισαριανή έγινε το εφαλτήριο της αντίστασης και πλήρωσε το τίμημα γι’ αυτό. Ένα σκοπευτήριο στα περίχωρα της Καισαριανής, μετατράπηκε σε σημείο εκτέλεσης. Οι Ναζί το χρησιμοποιούσαν εκτενώς και οι εκτελέσεις ήταν σχεδόν καθημερινή υπόθεση. Εκατοντάδες φυλακισμένοι, μέλη της Αντίστασης, καθώς και απλοί πολίτες, συγκεντρώνονταν στους δρόμους ως αιχμάλωτοι και εκτελούνταν, με σκοπό να διατηρηθεί σταθερή η πολιτική των Γερμανών που απαιτούσε τον θάνατο δέκα Ελλήνων, για τον θάνατο ενός Γερμανού στρατιώτη.

         Σήμερα, το παρελθόν της Καισαριανής δεν μπορεί να παραγραφεί εύκολα. Υπήρξε το σκηνικό συνεχόμενης βίας. Το αρχηγείο των Ματ, που ήταν στεγασμένο εκεί δέχθηκε επίθεση. Έξι αστυνομικοί τραυματίστηκαν ελαφρά και δέκα αστυνομικά και ιδιωτικά οχήματα υπέστησαν ζημιές, σε μία επίθεση που έλαβε χώρα στις 16 Δεκεμβρίου, του 2008. Οι επιτεθείς κουκουλοφόροι, ήρθαν από τα πανεπιστήμια και χωρίστηκαν σε δύο ομάδες. Η μία ομάδα επιτέθηκε στα παρκαρισμένα αυτοκίνητα και η άλλη χτύπησε την είσοδο του κτιρίου. Πέταξαν πέτρες και ξύλα με σκοπό να σπάσουν τα παράθυρα και μετά προχώρησαν στην χρήση των Μολότοφ κοκτέιλ. Οι αστυνομικοί, μέσα από το κτίριο απάντησαν με φωτοβολίδες και δακρυγόνα, για να αποκρούσουν τις επιθέσεις. Η επίθεση πραγματοποιήθηκε από μια νέα γενιά θυμωμένων νεαρών τρομοκρατών, οποίοι βλέπουν τους εαυτούς τους όχι ως ιππότες με γυαλιστερή στολή, αλλά ως τιμωρούς αγγέλους. Και έτσι συνεχίζεται.

         Η Καισαριανή έχει αλλάξει κατά πολύ, μια που ο κόσμος εξελίσσεται. Τα παλιά κτίρια δίνουν την θέση τους σε μεγάλες πολυώροφες πολυκατοικίες  και βιτρίνες καταστημάτων. Η ανοικοδόμηση και το πέρασμα των παλαιών γενεών, που θυμόταν μια διαφορετική Καισαριανή, έχουν αλλάξει ριζικά τον χαρακτήρα της περιοχής. Η Μαρία μένει ακόμη στο διαμέρισμα όπου μεγάλωσε την οικογένειά της. Ο πεθερός μου Χρήστος και πολλοί άλλοι, αναπαύονται στο κοιμητήριο της αγαπημένης τους Καισαριανής. Πέρσι το καλοκαίρι, πήγαμε εκεί να αποδώσουμε ένα φόρο τιμής  προς αυτούς, φέρνοντας έναν Παπά να κάνει Τρισάγιο. Το κοιμητήριο παρέμενε ήρεμο και απομονωμένο από τον θόρυβο των αυτοκινήτων,  μέσα στο αγκάλιασμα των ψηλών δέντρων. Περπατώντας ανάμεσα από τις σειρές των σιωπηλών άσπρων, μαρμάρινων τάφων, νιώθεις έντονα τα βλέμματα των πεθαμένων, που σε κοιτούν μέσα από τις ξεθωριασμένες τους φωτογραφίες, μοιάζοντας σαν να έχουν λησμονήσει το τι συμβαίνει στον κόσμο, πέρα από την κατοικία τους. Έξω από τους τοίχους του κοιμητηρίου η ζωή συνεχίζεται, όπως θα έπρεπε. 

1-15 Savvatovrado Stin Kaisariani

Κ Ο Υ Κ Λ Α

 

 

        Όσο έμενα στην Αθήνα, έβλεπα παντού αδέσποτα, είτε να κοιμούνται στην σκιά, είτε να σε παρακολουθούν σε μια άκρη υπομονετικά, με τα λυπημένα τους μάτια, ενώ έτρωγες σε ταβέρνα. Μερικές φορές, όλο και κάποιος τους πετούσε αποφάγια, τα οποία τα δέχονταν με ευγνωμοσύνη κουνώντας την ουρά τους και εξαφανίζονταν, για να τα απολαύσουν σε κάποια γωνιά.

          Μέχρι τότε, οι Έλληνες θεωρούσαν τα σκυλιά απαραίτητα, μόνο όταν εξυπηρετούσαν κάποιο σκοπό. Τα είχαν για φύλακες και για το κυνήγι και ζούσαν με τα περισσεύματα φαγητού του αφεντικού τους. Κατά την διάρκεια της πείνας, στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, τα σκυλιά αποτέλεσαν πολυπόθητο έδεσμα και εξαφανίστηκαν για μεγάλο χρονικό διάστημα από το Αθηναϊκό τοπίο. Ακόμη και σε καλές εποχές, τα σκυλιά δεν έμπαιναν μέσα στα σπίτια και δεν υπήρχε περίπτωση να δεις σκυλί σε καναπέ ή πάνω σε κρεβάτι. Άρχισε να γίνεται μόδα, το να έχεις σκύλο σαν κατοικίδιο, αλλά και πάλι δεν το έντυνες με χαριτωμένα ρουχαλάκια, ούτε του παρείχες ιατρική παρακολούθηση παρόμοια με των ανθρώπων. Αν ήταν τυχερά, έμεναν σε κάποια αυλή. Άλλοτε πάλι τα έβλεπες σε κάποιο Αθηναϊκό ρετιρέ, να πηγαινοέρχονται στο μπαλκόνι γαβγίζοντας στους περαστικούς. Μερικά ήταν δεμένα με αλυσίδα, κατά κανόνα κοντή, μες τον καυτό μεσογειακό ήλιο, παρέα με ένα άδειο μπολ νερού.

          Περιττό να πω, ότι πολλά το έσκαγαν. Ποιος να τα κατηγορήσει; Μερικά τα άφηναν ελεύθερα τα αφεντικά τους, όταν πια τα βαριόντουσαν. Αναγκάζονταν να περιπλανιούνται άσκοπα στους δρόμους και στις γειτονιές της Αθήνας. Η επιβίωση εξαρτιόταν από το μέγεθος της εξυπνάδας τους. Πολλά κατέληγαν σκοτωμένα στην άκρη του δρόμου, θύματα βιαστικών περαστικών αυτοκινήτων. Πολλές φορές παρατήρησα αδέσποτο, να περιμένει υπομονετικά στο πεζοδρόμιο, προτού διασχίσει τον δρόμο, ακολουθώντας τον ασφαλή δρόμο των περαστικών.

           Τα αδέσποτα αυτά, παρόλο που υπήρξαν θύματα της βαναυσότητας και της αδιαφορίας των ανθρώπων, ήταν τις περισσότερες φορές ευγενικά και αξιαγάπητα. Ήταν επιφυλακτικά με τους ανθρώπους, αλλά δεν μου φαινόταν ποτέ επιθετικά προς αυτούς. Είχαν καταλάβει ότι η επιβίωση τους εξαρτιόταν  από αυτά τα περίεργα δίποδα όντα, με τα οποία οι άγριοι πρόγονοί τους είχαν επισφραγίσει έναν άρρηκτο δεσμό, χιλιάδες χρόνια πριν, γύρω από κάποια αναμμένη φωτιά, σε κάποιον καταυλισμό περιτριγυρισμένο από το απόλυτο σκοτάδι. Αν κάποιοι άνθρωποι κατά καιρούς σπάνε αυτόν τον δεσμό, υπάρχει πάντα η ελπίδα ότι θα βρεθεί κάποιος  άλλος στην επόμενη γωνία, που θα είναι πρόθυμος να φτιάξει τους δεσμούς ξανά από την αρχή.

             Περιπλανιούνται σε όλη την Αθήνα, από τις μοντέρνες περιοχές, σε απόσταση αναπνοής από το κέντρο, μέχρι τα εκτεινόμενα προάστια, με τις διάσπαρτες πολυκατοικίες όλων των μεγεθών, άλλες παλιές άλλες μισό-χτισμένες και σε δρόμους βρόμικους, που ακόμη περιμένουν να τους πεζοδρομήσουν. Έζησα σε ένα από αυτά τα προάστια, συγκεκριμένα στην Άνω Βούλα, σε ένα μικρό ισόγειο διαμέρισμα, που βρήκα μόλις έφτασα στην Ελλάδα. Ένας Έλληνας κύριος, που πρόσφατα είχε γυρίσει από την Νότια Αφρική, όπου είχε περάσει τα νιάτα του φτιάχνοντας την περιουσία του, ήταν ιδιοκτήτης της πολυκατοικίας. Είχε δύο παιδιά στην εφηβεία, ένα κορίτσι και ένα αγόρι και όπως θα έκανε κάθε σωστός Έλληνας, είχε χτίσει μία πολυκατοικία με τρεις ορόφους, έναν για κάθε παιδί του για προίκα και έναν για τον εαυτό του και την σύζυγο του. Και όπως κάθε σωστός Έλληνας, αγνόησε τον νόμο, που απαγορεύει να χτίζεις διαμέρισμα στο ισόγειο. Προχώρησε χτίζοντας ένα, κάτω από την μύτη της πολεοδομίας, το οποίο φρόντισε να νοικιάσει αμέσως σε Αμερικάνο κρατικό υπάλληλο, φουσκώνοντας όσο γίνεται τις τσέπες του με αμερικάνικα δολάρια.

             Στην Άνω Βούλα, ξεκίνησα την ζωή μου στην Ελλάδα, όντας το πρώτο άτομο από την οικογένειά μου που κατάφερε να ζήσει μέσα από τα σύνορα του ελληνικού σύγχρονου κράτους. Η δουλειά μου στεγαζόταν σε ένα κτίριο με γραφεία κοντά στο Σύνταγμα, απέναντι από το μεγαλοπρεπές ξενοδοχείο «Μεγάλη Βρετανία». Κατά την διάρκεια του μεσημεριανού, παρακολουθούσα την αλλαγή φρουράς στο μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη ή έπινα τον καφέ μου σε κάποιο υπαίθριο καφέ. Το απόγευμα, γύριζα σπίτι, άλλαζα και πήγαινα για τρέξιμο. Ήταν ένας τρόπος να ξεσκάω, αλλά κυρίως για να διατηρώ την φυσική μου κατάσταση, που θα μου ήταν απαραίτητη όταν κάποτε θα γυρνούσα πίσω στο Σώμα Πεζοναυτών. Καθώς έτρεχα στην γύρω περιοχή της γειτονιάς μου, δεχόμουν αρκετά επιδοκιμαστικά βλέμματα από τους περαστικούς. Οι Έλληνες δεν συνήθιζαν το τζόγκινγ, πόσο μάλλον να βλέπουν κάποιον να τρέχει κάτω από τον καυτό απογευματινό ήλιο. Μόνο ένας τρελός Αμερικάνος θα έκανε κάτι τέτοιο.

         Ήταν κάποιο παρόμοιο απόγευμα, όταν συνάντησα για πρώτη φορά ένα θηλυκό αγαθιάρικο σκυλί, που το ονόμασα Κούκλα, στη μνήμη του αγαπημένου  οικογενειακού μας σκύλου, με τον οποίο είχαμε μεγαλώσει μαζί.  Την ονόμασα Κούκλα και ήταν μια κούκλα, μέσα και έξω. Την είχα δει μερικές φορές να περιπλανιέται, κατά την διάρκεια της καθημερινής μου εξόρμησης στην Άνω Βούλα. Άρχισα να παίρνω μαζί μου καμιά δυο μπουκιές φαγητό και όταν την έβλεπα της έγνεφα κρατώντας το και φωνάζοντας την με το καινούργιο της όνομα. Στην αρχή πλησίαζε διστακτικά και καθόταν αρκετά μακριά μου, παρακολουθώντας με προσεκτικά. Της πετούσα ένα κομμάτι, το μύριζε , το έγλειφε λίγο και μετά το καταβρόχθιζε. Για πολλές εβδομάδες, κάθε φορά που της πετούσα φαγητό, η απόσταση μεταξύ μας μίκραινε, μέχρι που τελικά με εμπιστεύθηκε αρκετά ώστε να τρώει από το χέρι μου. Με ακολουθούσε από απόσταση μέχρι το σπίτι, όπου της έδινα το μπολ με το φαγητό και το νερό για να πάει και να πιει. Ύστερα, καθόμασταν παρέα, απολαμβάνοντας τον ήλιο καθώς έδυε αργά μέσα στην θάλασσα. Την χάιδευα στο κεφάλι και εκείνη έπαιρνε το μήνυμα ότι ήταν η ώρα να φύγει  και έτσι χανόταν μέσα στην νύχτα.

         Κάπως έτσι συνεχίστηκε η καθημερινότητα μας. Γίναμε εξαρτημένοι ο ένας από τον άλλο. Ικανοποιούσαμε και οι δύο μία σημαντική ανάγκη μεταξύ μας, την ανάγκη του να είσαι απαραίτητος και αγαπητός σε ένα άλλο πλάσμα. Ζούσα μόνος, πολύ μακριά από το σπίτι μου και η Κούκλα δεν είχε κάποιο ιδιοκτήτη, να την φροντίζει και να την ταΐζει. Έγινε τακτικός επισκέπτης στην γειτονιά που ζούσα και μόλις κατέβαινα από το αυτοκίνητο ήμουν σίγουρος ότι θα είναι κάπου εκεί κοντά. Με ένα σφύριγμα, έτρεχε πηδώντας όλο χαρά επάνω μου, λες και έβλεπε κάποιο χαμένο από χρόνια φίλο της. Είχαμε γίνει αχώριστοι, παντού μαζί πακέτο. Είχε αρχίσει να βάζει και λίγο κρέας επάνω της και τα τσιμπούρια δεν την ταλαιπωρούσαν πια. Καθόταν ήσυχα δίπλα μου, αφήνοντας με να της τα βγάζω με ένα τσιμπιδάκι. Η Κούκλα είχε γίνει ένα αναπόσπαστο κομμάτι της γειτονιάς, που ακόμη και οι κάτοικοι της περιοχής άρχισαν να την φωνάζουν με το όνομά της.

         Η Κούκλα άρχισε να με ακολουθεί στις καθημερινές μου εξορμήσεις για τρέξιμο, κολλημένη πιστά δίπλα μου, ακόμη κι αν δυσκολευόταν να ακολουθήσει, μένοντας λίγο πιο πίσω. Κατέβαζα λίγο τον ρυθμό μου για να με προλάβει και να μην μείνει πολύ πίσω. Μια φορά, ένας άγριος γερμανικός ποιμενικός πετάχτηκε γαβγίζοντας από έναν φράχτη και δείχνοντας επιθετικά τα δόντια του άρχισε να τρέχει προς το μέρος μου. Ο ιδιοκτήτης του έτρεξε τρομοκρατημένος να τον προλάβει προτού με φτάσει. Ενώ έψαχνα γύρω μου κάποια πέτρα για να του πετάξω, εμφανίστηκε από το πουθενά η Κούκλα. Έτρεξε με τόλμη προς τον τεράστιο σκύλο και του μάγκωσε το αυτί, δαγκώνοντας το με δύναμη. Ήταν φανερό ότι δεν μπλεκόταν πρώτη φορά σε καβγά και γρήγορα πήρε το πάνω χέρι. Ο γερμανικός ποιμενικός ούρλιαξε από τον πόνο και αυτό ήταν. Τον άφησε να φύγει και εκείνος με την ουρά στα σκέλια έσπευσε να εξαφανιστεί, αφού τις μάζεψε και από το αφεντικό του, καταντροπιασμένος. Εκείνο το βράδυ, μοιραστήκαμε ένα γεύμα με σουβλάκια μέχρι σκασμού και η μυρωδιά τους είχε κάτι από το γλυκό άρωμα της νίκης.

         Παρά την φιλία μας η Κούκλα ήταν πάντα ελεύθερο πνεύμα. Περνούσε χρόνο μαζί μου, αλλά νομίζω ότι πάντα ένιωθε ενστικτωδώς ότι δεν θα ήμαστε για πολύ ακόμη μαζί. Κάποια στιγμή κατάλαβα ότι ήταν έγκυος και ότι η ώρα της πλησίαζε. Για πρώτη φορά ήρθε στην πόρτα μου, γρατζουνώντας την να της ανοίξω. Όταν της άνοιξα, μπήκε μέσα, βρήκε μια γωνιά και έπεσε βαριά. Ήταν έτοιμη να γεννήσει μέσα στο σπίτι μου, σαν να ήξερε ότι αυτό ήταν το ασφαλέστερο μέρος για να φέρει τα κουτάβια της στον κόσμο.

         Το μόνο που σκεφτόμουν ήταν ένα μάτσο μικρά κουταβάκια, να φωνάζουν, γυρνώντας ασταμάτητα μέσα στο σπίτι και τον σπιτονοικοκύρη μου έτοιμο για φόνο. Άρχισα να φτιάχνω μια πρόχειρη κατασκευή  για να στεγάσω την ετοιμόγεννη, σε μία γωνιά ενός άδειου οικοπέδου. Έβαλα μέσα μια κουβέρτα και δίπλα ένα μπολάκι με νερό και γύρισα πίσω στο διαμέρισμα για να φτιάξω ένα πρόχειρο λουρί και να μεταφέρω την Κούκλα.    Δεν θα ξεχάσω ποτέ το βλέμμα της με μάτια να φωνάζουν «γιατί;», καθώς της έβαζα το λουρί στον λαιμό της.

         Έμεινα στο πλευρό της εκείνη την νύχτα, μέχρι που γέννησε τρία κουταβάκια, τα οποία έσπευσαν να την βυζάξουν. Τα δύο τελικά πέθαναν και τα έθαψα δίπλα, δίπλα, τυλιγμένα σε ένα κομμάτι ύφασμα. Το ένα που έμεινε ήταν άσπρο με κίτρινο και μπόρεσε να αναπτυχθεί. Ένας ελληνο-αυστραλός γείτονας ήρθε με τον επτάχρονο γιο του για να δουν την Κούκλα και το κουτάβι της. Ο μικρός στην κυριολεξία ερωτεύθηκε την μικρή τριχωτή μπαλίτσα. Τελικά, πήραν το κουτάβι μακριά από την μαμά του, σώζοντας το από την αδέσποτη ζωή. Μερικές εβδομάδες αργότερα, γυρίζοντας στο σπίτι, σφύριξα στην Κούκλα και εκείνη δεν εμφανίστηκε. Το αναπάντητο κάλεσμά μου επαναλήφθηκε και την επόμενη μέρα και για κάθε επόμενη. Έψαξα παντού, όμως ποτέ δεν έμαθα τι της συνέβη. Είχε φύγει από την ζωή μου τόσο ξαφνικά και απροειδοποίητα, όσο  όταν είχε πρωτοεμφανιστεί.   

         Η Κούκλα είναι πια μια ανάμνηση, όπως και άλλα ζώα που στιγμάτισαν με την παρουσία τους θετικά την ζωή μου. Μερικές φορές αναρωτιέμαι αν πηγαίνουν στον παράδεισο. Άραγε, υπάρχει ένας καλύτερος τόπος για τα πλάσματα του Θεού, που μας αγαπούν άνευ όρων, παρόλο που εμείς τους φερόμαστε με ελάχιστη καλοσύνη; Θα  συναντηθούμε κάποτε σε μια άλλη ζωή, με όλα όσα αγαπήσαμε; Αν κάποτε συμβεί αυτό, ελπίζω να συμπεριληφθούν εκεί όλοι οι τετράποδοι φίλοι που αγάπησα και με αγάπησαν. Μακάρι να έρθουν όλα τρέχοντας όταν θα τους σφυρίζω, για άλλη μια φορά.

01 La Luna-

ΘΗΤΕΙΑ ΣΤΗΝ ΠΑΤΡΙΔΑ

Η καριέρα μου στο Σώμα Πεζοναυτών διήρκησε είκοσι δύο χρόνια. Ξεκίνησε στα τελευταία πολυτάραχα χρόνια του πολέμου στο Βιετνάμ και τελείωσε κατά τον πρώτο πόλεμο στον Κόλπο.  Ακόμη νιώθω προνομιούχος που ήμουν Πεζοναύτης. Γύρισα τον κόσμο, αλλά ούτε στα πιο τρελά μου όνειρα δεν περίμενα ότι θα με τοποθετούσαν στην Αθήνα, στην Ελλάδα.

Το 1985, είχα ήδη διαμορφώσει την καριέρα μου, υπηρετώντας πλέον ως ανώτερος αξιωματικός στον ναύσταθμο πεζοναυτών Ρούζβελτ, στο Πουέρτο Ρίκο και περίμενα την επόμενη μου αποστολή. Δεν είμαι σίγουρος αν είχα ποτέ ακούσει για την τρομοκρατική οργάνωση της 17 Νοέμβρη, προτού πάρω εκείνο το μοιραίο τηλεφώνημα από την Ουάσιγκτον. Ο τύπος στην άλλη άκρη του σύρματος σε έκανε να βαράς προσοχή! Ήταν ο γραφειοκράτης που αποφάσιζε, στα κεντρικά γραφεία, την ανάθεση της επόμενής σου αποστολής. Αυτό το άτομο  είχε την δύναμη  στα χέρια του να σε στείλει και στην πιο δεινή αποστολή, όπως και στην στρατολογία, γι’ αυτό δεν έπαιζες μαζί του.

«Ελπίζω να θέλεις να πας στην Ελλάδα, γιατί σου ετοιμάζω μια σειρά διαταγών, καθώς μιλάμε. Μείνε μακριά από το ούζο! Έχω ακούσει ότι είναι δολοφονικό!», μου είπε και μετά μου έκλεισε το ακουστικό απότομα. Το να πω ότι έμεινα εκστασιασμένος εκείνη την στιγμή, είναι το λιγότερο. Ήμουν ο άσωτος γιος που επέστρεφε στην πατρίδα, για την οποία οι γονείς μου μιλούσαν σε όλη μου την ζωή. Μέσα σε λίγους μήνες, βρισκόμουν στο κέντρο της Αθήνας, μπλεγμένος σε ένα πόλεμο, τον οποίο πίστευα ότι είχε τελειώσει τριάντα πέντε χρόνια πριν. Μου ανατέθηκε μία μονάδα, γνωστή ως JUSMAGG (joint US military aid group to Greece=συντονισμένη Αμερικανική στρατιωτική ομάδα βοήθειας προς την Ελλάδα). Αποτελούνταν από δώδεκα Αμερικάνους. Δύο από αυτούς είχαν δεχτεί πυρά τους τελευταίους έξι μήνες. Ο Νίκος ο Έλληνας ίσως να πίστευε ότι οι οιωνοί ήταν καλοί. Εγώ δεν ήμουν και τόσο σίγουρος.

 Το JUSMAGG ήταν απόγονος της ομάδας, που ο αντιστράτηγος Τζέιμς Βαν Φλιτ είχε οργανώσει για να βοηθήσει την Ελληνική Κυβέρνηση να αντιμετωπίσει τον εμφύλιο πόλεμο, που  ξέσπασε στον απόηχο του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Όταν η Ελληνική Κυβέρνηση επανήλθε από την εξορία το 1944, είχε να αντιμετωπίσει έναν καλά οργανωμένο και εξοπλισμένο Κομουνιστικό στρατό (ΕΛΑΣ), ο οποίος είχε πολεμήσει όχι μόνο τους Γερμανούς, αλλά και την αντίπαλη ομάδα εθνικοφρόνων. Τα Βρετανικά στρατεύματα κατέστειλαν την πρώτη προσπάθεια επικράτησης τους, αλλά όταν οι Βρετανοί αποχώρησαν ήταν θέμα χρόνου να ανασυνταχθούν οι Κομμουνιστές σε νέο αγώνα. Ένας αλληλοεξοντωτικός αγώνας, που σκότωσε χιλιάδες Έλληνες, ταλαιπώρησε την ήδη διαλυμένη από τον πόλεμο χώρα.

Με την εισροή της Αμερικανικής βοήθειας, μέσω της θεωρίας του Τρούμαν, ανατέθηκε στον αντιστράτηγο Βαν Φλιτ να μετατρέψει τον Ελληνικό εθνικό στρατό σε αποτελεσματική μαχητική δύναμη, εποπτεύοντας την εκπαίδευση, την οργάνωση και τις επιχειρήσεις του.  Υπό την επίβλεψή του, ακατάλληλοι αξιωματικοί απολύθηκαν, δημιουργήθηκαν περισσότερα ετοιμοπόλεμα τάγματα και λήφθηκαν δραστικότερα μέτρα επίθεσης. Η ήττα της Κομουνιστικής ανταρσίας μπορεί να αποδοθεί σε πολλές αιτίες. Όμως χωρίς την ουσιαστική στρατιωτική βοήθεια, προϊστάμενη του επιτελείου του Βαν Φλιτ, η Ελλάδα θα είχε βρεθεί πίσω από το σιδηρούν παραπέτασμα. Το να υπηρετείς στο JUSMAGG ήταν καλά, κατά την διάρκεια της ακμής του, τις δεκαετίες πενήντα και εξήντα. Τα πράγματα δυσκόλεψαν όταν η Τουρκία εισέβαλε στην Κύπρο. Οι περισσότεροι Έλληνες κατηγόρησαν τις Ηνωμένες Πολιτείες, δικαιολογημένα, για το γεγονός ότι έκανε τα στραβά μάτια στην διχοτόμηση του νησιού από τους Τούρκους.

Η επαναστατική οργάνωση της 17 Νοέμβρη, που πήρε το όνομά της από την επέτειο της εξέγερσης των φοιτητών κατά της στρατιωτικής χούντας, ήταν μία ομάδα τρομοκρατών, που η πρώτη της γνωστή επίθεση έγινε τον Δεκέμβριο του 1975, όταν ο αρχηγός του γραφείου της CIA στην Αθήνα πυροβολήθηκε και σκοτώθηκε από το αγαπημένο όπλο της 17 Νοέμβρη, ένα 45αρη αυτόματο περίστροφο. Από τότε η οργάνωση αυτή διακήρυξε την ευθύνη για είκοσι έναν φόνους.

Στην δεκαετία του ’80, η οργάνωση διεύρυνε το ρεπερτόριο της με βόμβες κατά ανθρώπων και ιδιοκτησιών. Στους στόχους της συμπεριλαμβάνονταν εμπορικές επιχειρήσεις του εξωτερικού και εγκαταστάσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το ηλιόλουστο εκείνο πρωινό της 15^ης Νοεμβρίου του 1984, ο πλοίαρχος Τζορτζ Τσάντες, γιος Ελλήνων μεταναστών από την Ικαρία, έφυγε για την δουλειά του με ένα όχημα που το οδηγούσε ο Νίκος Βελούτσος. Μποτιλιαρισμένοι στην κίνηση της πόλης, καθώς πήγαιναν στο πόστο τους στην JUSMAGG, δύο άντρες πάνω σε μοτοσικλέτα πλεύρισαν το αμάξι τους. Ο συνεπιβάτης της μοτοσικλέτας πυροβόλησε τον Βελούτσο, με το γνωστό 45αρη αυτόματο και μετά τον Τσάντες, που ήταν στο πίσω κάθισμα. Μετά έγιναν καπνός, γκαζώνοντας ανάμεσα από τα σταματημένα αυτοκίνητα. Μερικούς μήνες αργότερα, άλλος ένας Αμερικάνος, μέλος της JUSMAGG, ο  Αρχιλοχίας Μάικλ Τζαντ πήγαινε στην αεροπορική βάση του Ελληνικού. Καθώς σταματούσε στο κόκκινο φανάρι, πρόσεξε μία μοτοσικλέτα με δύο επιβαίνοντες να τον πλησιάζει. Πρόλαβε να πατήσει γκάζι και γλύτωσε την θανάσιμη σφαίρα, η οποία τον τραυμάτισε στον ώμο. Κατάφερε να οδηγήσει μέχρι την κύρια πύλη της βάσης, αποτελώντας έτσι έναν από τους λίγους επιζώντες χτυπήματος της 17 Νοέμβρη.

Έφτασα στην Αθήνα αποφασισμένος να μην συμμετέχω στην στατιστική των θυμάτων. Σκέφτηκα ότι ένας τρόπος για να το καταφέρω, θα ήταν να αναμειχθώ στο πλήθος. Έκανα τόσο καλή δουλειά, που κατάφερα να περάσω απαρατήρητος ανάμεσα από τους δύο Αμερικάνους που με περίμεναν ντυμένοι με κοστούμια, στρατιωτικό κούρεμα και ρέιμπαν γυαλιά. Χτύπησα ελαφρά στον ώμο τον έναν, ενημερώνοντας για την άφιξή μου. Αυτός έτυχε να είναι ο τύπος που θα αντικαθιστούσα και ως πατέρας τριών αξιολάτρευτων παιδιών, ένιωσε εξαιρετικά χαρούμενος  που με έβλεπε.

Μεταφερθήκαμε στα γραφεία της MAAG,  στο κέντρο της Αθήνας, τα οποία ήταν βολικά εγκατεστημένα, όσο πιο μακριά από το φρούριο της πρεσβείας μπορούσε το υπουργείο εξωτερικών να τα τοποθετήσει.  Εκεί, συστηθήκαμε με τον γενικό διοικητή και το προσωπικό. Την επόμενη μέρα, ήρθε ένας Έλληνας ταξίαρχος, ομόλογος διοικητής προσωπικού.  Του συστήθηκα στα ελληνικά. Αρκετά αναστατωμένος, ρώτησε γιατί κανείς από το γενικό επιτελείο δεν το θεώρησε απαραίτητο να τον ενημερώσει για την άφιξη μου. Χρειάστηκε να του εξηγήσω ότι  δεν ήμουν ένας Έλληνας αξιωματικός, αλλά Αμερικάνος πεζοναύτης σε απόσπαση στην Ελλάδα. Μου χτύπησε την πλάτη και γελάσαμε και οι δύο. «Καλώς ήρθες σπίτι», μου είπε.

Κατά την διάρκεια των επόμενων μηνών, άρχισα να προσαρμόζομαι στην ζωή της Ελλάδας. Αρχικά έμενα στο ξενοδοχείο «Απόλλων» στο Καβούρι. Το είχε νοικιάσει  η Αμερικανική αεροπορία για να στεγάσει τους Αμερικάνους υπαλλήλους της με τις οικογένειες τους, μέχρι να βρουν τα κατάλληλα καταλύματα, εκτός βάσης. Μια βόμβα εξερράγη από παρκαρισμένο αυτοκίνητο απ’ έξω, χωρίς θύματα, μια νύχτα πριν φτάσω. Την επόμενη μέρα, ένας ξάδερφός μου, ο Χαράλαμπος, ήρθε να με πάρει, ανήσυχος για την ασφάλεια μου. Η θεία μου η Ελένη, η μητέρα του, με υιοθέτησε σαν δικό της παιδί, και έγινα αναπόσπαστο μέλος του σπιτιού της μεγάλης τους οικογένειας. Η καλύτερη στιγμή της εβδομάδας μου ήταν το Κυριακάτικο τραπέζι στης θείας Ελένης, περιτριγυρισμένος από τους φωνακλάδες συγγενείς μου.

Η οικογένεια είχε εγκατασταθεί σε μία γειτονιά της Νέας Σμύρνης. Ο θείος μου αγόρασε ένα κομμάτι γης και μετακόμισε εκεί από την Πολύτσανη, πριν από τον πόλεμο. Αρχικά, η Νέα Σμύρνη υπήρξε ο κυριότερος προορισμός των νεοφερμένων προσφύγων της Μικράς Ασίας, στην συνέχεια όμως έγινε μία ιδιαίτερα πολυσύχναστη, κοσμική περιοχή της Αθήνας, στην οποία πέρασα πολλά ευχάριστα καλοκαιρινά βράδια, πίνοντας φραπέ με ξαδέρφια και φίλους στην πλατεία.

  Ο Χαριλάκης και εγώ γίναμε κολλητοί και περάσαμε πολλές καλές στιγμές μαζί. Μου εξηγούσε τις απορίες μου σχετικά με τις συνήθειες της ζωής στην Ελλάδα και μερικές φορές το έβρισκε απαραίτητο να εκφράσει κάποια «ευγενικά σχόλια» για τους αναρμόδιους «φίλους» μου στο Αμερικάνικο Υπουργείο εξωτερικών. Με την σειρά μου, του διαβεβαίωνα ότι θα συζητούσα τις ανησυχίες του με τον πρεσβευτή.

Γελούσαμε και μετά σχεδιάζαμε το πώς θα πηγαίναμε στο γήπεδο της Νέας Σμύρνης, για να παρακολουθήσουμε την αγαπημένη του ομάδα, τον Πανιώνιο. Ο Χαριλάκης έκανε σαν τρελός για την ομάδα του. Δεν έχω ξαναδεί κάποιον τόσο παθιασμένο με αθλητική ομάδα. Όσο χάλια κι αν τα πήγαινε η ομάδα του, ο Χαριλάκης δεν πτοούνταν και αλίμονο σε όποιον τολμούσε να αρθρώσει προσβλητική κουβέντα για αυτή. Το πάθος και ο ενθουσιασμός του ήταν κολλητικά.

Άρχισα να διακρίνω τις διαφορές μεταξύ των Ελλήνων που ζούσαν στην Ελλάδα και των εξορισμένων ξαδέρφων τους. Όλοι οι Έλληνες απογαλακτίζονται  από τον πατριωτισμό τους, από τα γεννοφάσκια τους. Είναι πατριώτες μέχρι ένα σημείο. Αγαπούν την πατρίδα τους και την σημαία, αλλά οι Έλληνες της Ελλάδας γενικά νιώθουν απαξίωση για  την έννοια κράτος. Δείχνουν την απέχθειά τους για την αναποτελεσματικότητα και την ανεπάρκειά του, καταπατώντας  τους κανονισμούς και τους νόμους του, όσο περισσότερο γίνεται, χωρίς να καταλήγουν στην φυλακή.

Όταν μπήκα στο αυτοκίνητο του ξαδέρφου μου για πρώτη φορά, για να έρθουμε στο σπίτι του, έβαλα ενστικτωδώς την ζώνη ασφαλείας. Έκπληκτος, με κοίταξε και είπε: «Φοβάσαι το πώς οδηγώ;» Στην Ελλάδα υπάρχει υποχρεωτικός νόμος για την ζώνη ασφαλείας στο αυτοκίνητο, όμως ποτέ δεν καταλαβαίνεις την ύπαρξή του. Είναι απλά ένας ακόμη από αυτούς τους άβολους κανονισμούς που οι Έλληνες άλλοτε τηρούν και άλλοτε όχι. Παρόλα αυτά, όσο κι αν όλοι παραπονιούνται για το κράτος, το όνειρο κάθε Έλληνα γονιού είναι το παιδί του να δουλέψει για αυτό.   Το να κάνεις καριέρα ως τεμπέλης, μη αποδοτικός δημόσιος υπάλληλος σημαίνει να κερδίζεις έναν ικανοποιητικό μισθό και σύνταξη με  ελάχιστη προσπάθεια.

Η Ελλάδα πάντα κυβερνούνταν από διαφόρων ειδών απατεώνες και οικογένειες εγκληματιών, που αποσκοπούσαν σε ένα πολιτικό γραφείο για το προσωπικό τους κέρδος. Έκαναν ρουσφέτια στους υποστηρικτές τους, διατηρώντας την γραφειοκρατία και την διαφθορά σε υψηλά επίπεδα. Αυτός, δυστυχώς, είναι και ο λόγος που η Ελλάδα, πέραν του σημαντικού ανθρώπινου κομματιού της, έχει συχνά συμπαρασυρθεί από την μία καταστροφή στην άλλη. Ο μόνος φυσικός πόρος σε αφθονία στην Ελλάδα είναι οι πέτρες και μιας που δεν είναι εμπορεύσιμες, εξάγεται ανθρώπινο ταλαντούχο δυναμικό, σε βάρος της χώρας και σε όφελος των χωρών που καλωσορίζουν τους Έλληνες μετανάστες.

Ο πατριωτισμός είναι μία έννοια που συσχετίζει στενά τους Έλληνες με το παρελθόν τους. Οι γονείς μου συχνά μου επισήμαναν τα ένδοξα γεγονότα της Ελληνικής ιστορίας. Νομίζω ότι ο Ελληνικός πατριωτισμός αποτελεί έναν αμυντικό μηχανισμό μου μαθαίνεται κατά την παιδική ηλικία, ο οποίος έχει εξελιχθεί με την πάροδο των αιώνων, εξασφαλίζοντας την εθνική επιβίωση. Δύσκολα αγνοείς το παρελθόν σου, όταν σου θυμίζουν συνεχώς την ύπαρξή του. Είναι δυνατόν να ταξιδεύεις στην Ελλάδα, χωρίς να πέφτεις διαρκώς πάνω στους υπενθυμιστές του παρελθόντος που είναι τα αρχαιολογικά μας μνημεία; Ολόκληρη η χώρα είναι ένα μουσείο. Στην πραγματικότητα, αν απλά σκάψεις οπουδήποτε  μία τρύπα, πολύ πιθανόν να βρεθείς πρόσωπο με πρόσωπο με το παρελθόν. Κατασκευαστικά έργα, όπως το Αθηναϊκό Μετρό, έφεραν στην επιφάνεια χιλιάδες αρχαιολογικά ευρήματα. Οι Έλληνες χρησιμοποιώντας την ευφυΐα τους, απλά χτίζουν γύρω από αυτά. Έχουν μετατρέψει το Μετρό σε δίκτυο μεταφοράς και συγχρόνως σε αρχαιολογικό μουσείο. Αυτή η ικανότητα του να μπορείς να συγχωνέψεις το παρελθόν και το παρόν σε μία οντότητα, είναι η ουσία της ελληνικότητας. Ο Ελληνικός πατριωτισμός γίνεται ιδιαίτερα εμφανής όταν οι Έλληνες υποστηρίζουν επευφημώντας την εθνική τους αθλητική ομάδα. Αμέσως, όλες οι εσωτερικές τους διαφορές μένουν στην άκρη και μία αξιοθαύμαστη ομόνοια βγαίνει στην επιφάνεια, παρόμοια με αυτή που εμφανίζεται όταν ο εχθρός χτυπήσει την πόρτα.

Οι Έλληνες έχουν εκπληκτικές ικανότητες. Τείνουν να είναι πληθωρικοί, παθιασμένοι, ενθουσιώδεις, ευερέθιστοι, φωνακλάδες και ξεροκέφαλοι. Δεν είναι εύκολο να συνηθίσεις να ζεις ανάμεσα σε ανθρώπους με τέτοιο χαρακτήρα. Κάποτε, ένας φίλος του πατέρα μου έπρεπε να επιλέξει ανάμεσα στο να κόψει το μουστάκι του ή να χάσει την δουλειά του ως σερβιτόρος. Οι περίφημες δύο τελευταίες του κουβέντες ήταν, «Καλύτερα να κόψω το κεφάλι μου!». Όσο και αν ζορίστηκε στην ζωή του, ποτέ δεν ξύρισε το μουστάκι του. Όταν μεγαλώνεις ανάμεσα σε τόσους Έλληνες όπως εγώ, δεν σε ξαφνιάζει μια τέτοια συμπεριφορά. Όταν έφτασα στην Ελλάδα, όλοι γύρω μου  θύμιζαν του συγγενείς και φίλους, που οι γονείς μου συναναστρέφονταν. Όλους τους ένιωθα γύρω μου σαν μακρινά ξαδέρφια. Ήταν περίεργο αυτό το συναίσθημα, όμως συγχρόνως και τόσο ανακουφιστικό.

Το αξιοθαύμαστο πράγμα με τους Έλληνες είναι ότι σε αντίθεση με το ότι προσπαθούν να μας περάσουν οι ξένοι, εμείς έχουμε έναν φοβερό πολιτιστικό και γλωσσικό δεσμό με το παρελθόν μας. Οι Ευρωπαίοι θα ορκίζονταν ότι οι σημερινοί Έλληνες  δεν  έχουν καμία σχέση με τους αρχαίους προγόνους τους. Παρόλο που Ελληνική γλώσσα έχει αλλάξει και εξελιχθεί, έχει διατηρήσει το μεγαλύτερο μέρος της αρχικής της μορφής, το αλφάβητο και το μεγαλύτερο μέρος των λέξεων. Παρόλες τις αλλαγές, σφυρηλατημένες από τον Χριστιανισμό και τις αλλεπάλληλες ξένες κατακτήσεις, οι Έλληνες κατάφεραν να διαφυλάξουν την έμφυτη Ελληνικότητά τους. Όποιος διαβάζει Ελληνική ιστορία, αμέσως διακατέχεται  από θαυμασμό προς το Ελληνικό πνεύμα και την εθνική ταυτότητα.

Οι Έλληνες δεν είναι μόνο κληρονόμοι του παρελθόντος, αλλά είναι και θύματά του. Η εμπειρία της Τουρκικής και Γερμανικής κατοχής έχει αφήσει βαθιά σημάδια στην ψυχοσύνθεσή τους και τα δυσάρεστα επακόλουθά τους έχουν περάσει στους Έλληνες το αίσθημα ότι είναι μόνοι σε αυτόν τον κόσμο. Αυτό το γεγονός ανέδειξε την έννοια: «έθνος ανάδελφον».

Οι Έλληνες πάντα ενδιαφέρονταν για την πολιτική. Όχι μόνο αφιερώνουν χρόνο διαφωνώντας για πολιτικά, αλλά τους αρέσει και να χειρονομούν έντονα καθώς εκφράζονται, λες και αν κάνουν μία φυσιολογική συζήτηση δεν θα καταφέρουν να γίνουν επαρκώς κατανοητοί  στον συνομιλητή τους, επί του θέματος. Οι Έλληνες σπάνια εκφράζονται με την βία, εκτός φυσικά, εάν πρόκειται για πολιτικά. Τότε τα πράγματα μπορεί να πάρουν δυσάρεστη τροπή. Οι δύο πιο σφοδρές συγκρούσεις στην Ελληνική ιστορία, δεν ήταν αυτές με τους Τούρκους. Ήταν μεταξύ Ελλήνων αδερφών. Ο Ελληνικός Εμφύλιος Πόλεμος και οι Πελοποννησιακοί Πόλεμοι ήταν τα  γεγονότα στα οποία οι Έλληνες κατέθεσαν όλη τους την πολεμική μαεστρία στο να εξοντώσουν τους συμπατριώτες τους, που διαφωνούσαν πολιτικά μαζί τους.

Περιτριγυρισμένοι από το χάος και τις προκλήσεις του έξω κόσμου, οι Έλληνες έβρισκαν πάντα καταφύγιο στην οικογένεια. Υπάρχει συνήθως στενός δεσμός στις Ελληνικές οικογένειες. Η εκτεταμένη οικογένεια αποτελεί τον αμυντικό μηχανισμό, που διευκολύνει την επιβίωση, σε ολόκληρη την Ελληνική ιστορία. Στην Ελλάδα, οι γονείς αλλάζουν πορεία, κάνοντας τα πάντα και οτιδήποτε για χάριν των παιδιών τους, ακόμη κι αν αυτά ξεπεράσουν τα τριάντα. Ο Θεός να φυλάξει, αν η μικρή Μαρία και ο μικρός Γιώργος θα πρέπει να κάνουν τα πρώτα βήματα στην κοινωνία, χωρίς την βοήθεια της οικογένειας, ειδικά τώρα, με την ανεργία στα ύψη, λόγω της οικονομικής κρίσης. Για τους Έλληνες, το να κλοτσάς τα μικρά σου σπουργίτια έξω από την φωλιά είναι σαν να τα  κακοποιείς.

Οι Έλληνες γονείς, με την σειρά τους, περιμένουν πολλά και από τα παιδιά τους. Η μόρφωση είναι υπερτιμημένη, μια που θεωρείται το εισιτήριο για κοινωνική άνοδο. Ο φοιτητής ή ο επιστήμονας που, σε αντίθεση με τον εργάτη, δεν  λερώνει τα χέρια του ποτέ, θεωρείται ένα σημαντικό πρότυπο για τους γονείς, που θέλουν τα παιδιά τους να πετύχουν ένα υψηλό επίπεδο στην ζωή τους. Θυμάμαι την μητέρα μου, που παρόλο που έφαγε τα χέρια της σαν μοδίστρα, ένιωθε τον απόλυτο αποτροπιασμό για τις καλοκαιρινές δουλειές που έπιανα: λαντζιέρης σε εστιατόριο,  εισπράκτορας λεωφορείου, οδηγός ταξί. «Δεν ήρθαμε στην Αμερική για να πλένεις εσύ πιάτα!», ήταν το χαρακτηριστικό σχόλιο της. Οι γονείς επίσης πασχίζουν να ενσταλάξουν το μοναδικό αυτό χαρακτηριστικό στα παιδιά τους, που είναι το φιλότιμο. Φιλότιμο σημαίνει «φίλος της τιμής». Είναι το αίσθημα του χρέους, που προτρέπει τον Έλληνα να κάνει το σωστό, προσπαθώντας συγχρόνως να μην ντροπιάζει την οικογένεια του.

Εγώ προσωπικά, πιστεύω ότι η κόλλα που κρατά ενωμένη την Ελληνική οικογένεια είναι η έμφαση που δίνει στο φαγητό και το οικογενειακό τραπέζι. Οι Έλληνες θεωρούν το φαγητό κάτι παραπάνω από την τροφή που τους συντηρεί. Είναι ένας τρόπος δημιουργίας κοινωνικών δεσμών. Η γυναίκα, μέσα από το φαγητό που ετοιμάζει, εκφράζει την αγάπη της προς την οικογένειά της. Ο Έλληνας θα διανύσει χιλιόμετρα, προκειμένου να βρει το καλύτερο κομμάτι κρέατος, τις νοστιμότερες ελιές ή το πιο πλούσιο σε γεύση τυρί. Το τυποποιημένο φαγητό είναι άγνωστη λέξη για την Ελληνίδα, η οποία προσπαθεί σχεδόν σε καθημερινή βάση να προμηθεύεται φρέσκα υλικά για την προετοιμασία του οικογενειακού γεύματος. Η εικόνα του στρωμένου  τραπεζιού, φορτωμένο νοστιμιές και την οικογένεια συγκεντρωμένη γύρω από αυτό, να μιλάει δυνατά και να γελά χαρούμενα, είναι μία από τις πιο αγαπημένες της παιδικής μου ηλικίας και θα μείνει ανεξίτηλη στην μνήμη μου για πάντα. Είναι λυπηρό, το ότι τέτοιες εικόνες καθημερινής ευτυχίας, όπως και πολλά άλλα ιερά έθιμα της Ελληνικής οικογένειας, χάνονται σταδιακά, καθώς η νέα μοντέρνα καθημερινότητα εισβάλει στην ζωή μας, αλλάζοντας τα πράγματα, όχι προς το καλύτερο τις περισσότερες φορές.

Η ζωή στην Ελλάδα δεν συμβαδίζει με τους ρυθμούς της ζωής των άλλων χωρών, γι’ αυτό και η βία αποτελεί ακόμα εξαίρεση και όχι κανόνα. Η ακρίβεια και η τυπικότητα δεν είναι το κύριο χαρακτηριστικό των Ελλήνων, όπως είναι των Αγγλοσαξόνων Προτεσταντών. Οι Έλληνες δεν κοιτούν την ώρα με τον ίδιο τρόπο. Όταν πρωτοήρθα στην Ελλάδα, ήμουν καλεσμένος σε  βραδινό γεύμα, στο σπίτι ενός γνωστού επιχειρηματία. Το δείπνο ήταν στις εννιά και ήρθα στην ώρα μου. Προς μεγάλη μου έκπληξη ήμουν ο πρώτος που έφτασα και ένιωσα ντροπή όταν εναγωνίως η οικοδέσποινα μου διευκρίνισε ότι στην Ελλάδα όταν λέμε εννιά, εννοούμε δέκα.

Οι Έλληνες μπορεί να μην είναι πάντα στην ώρα τους, αλλά πάντα καταφέρνουν να φέρουν εις πέρας τα πράγματα εγκαίρως. Εξάλλου, σε οτιδήποτε έχει να κάνει με την τιμή και την περηφάνια τους, δεν θα ήθελαν να χαθεί το γόητρο τους. Γι’ αυτό και οι Ολυμπιακοί αγώνες έγιναν τελικά με επιτυχία, παρόλο που οι Έλληνες μέχρι την τελευταία στιγμή ήταν στην κόψη του ξυραφιού, προκειμένου να προλάβουν το χρονικό περιθώριο που τους δόθηκε. Έχουν σίγουρα την ικανότητα να δουλεύουν σκληρά, όπως αποδεικνύεται από το ποσοστό επιτυχίας του μέσου Έλληνα μετανάστη. Αλλά το κομμάτι στο οποίο οι Έλληνες είναι αξεπέραστοι είναι ο τρόπος που απολαμβάνουν την ζωή, εξωθώντας την στα άκρα. Αν βγεις έξω ένα βράδυ στην Ελλάδα, μέσα στην εργάσιμη εβδομάδα, θα βρεις τα εστιατόρια, τις καφετερίες και τα κλαμπ  ασφυκτικά γεμάτα, με Έλληνες κεφάτους, με θολά από το ποτό μάτια, να ξεφαντώνουν. Είναι λάτρεις της κοινωνικότητας και τρελαίνονται να κάθονται σε υπαίθρια μαγαζιά, πίνοντας και μιλώντας ακατάπαυτα. Περιττό να πω πως μου πήρε λίγο χρόνο να το συνηθίσω όλο αυτό, μια που ήμουν μεγαλωμένος σε μία εντελώς διαφορετική κοινωνία, εν τούτοις με πολλά στοιχεία της Ελληνικής κουλτούρας, πιστά διατηρημένα από τους μεγαλύτερους στην ζωή μου.

Το να ζω με την 17 Νοέμβρη ήταν μία διαρκής έννοια, κατά την διάρκεια της διαμονής μου στην Ελλάδα, για τα επόμενα δύο χρόνια. Τι ειρωνεία! Ήμουν ένας Έλληνας Αμερικάνος, με έναν μεγάλο στόχο στο στήθος, κυνηγημένος από συμπατριώτες μου Έλληνες, που ακόνιζαν τα τσεκούρια τους για έναν πόλεμο που θα έπρεπε να είχε τελειώσει εδώ και πολύ καιρό.  Για δύο ολόκληρα χρόνια έπρεπε να προσέχω τα νώτα μου, να γίνομαι απρόβλεπτος, αλλάζοντας διαδρομές και να ελέγχω το αυτοκίνητο μου, το διαμέρισμά μου και τον δρόμο. Δεν είναι ευχάριστο να ζεις με τον φόβο της τρομοκρατίας, όμως είναι εφικτό. Δεν είχα σκοπό να το βάλω κάτω και δεν επρόκειτο να αφήσω αυτούς τους τύπους να μου χαλάσουν την ευκαιρία μου να απολαύσω την διαμονή μου στην Ελλάδα.

Μου ανατέθηκε να δουλέψω με τις Ελληνικές Ειδικές Δυνάμεις, με σκοπό την διευκόλυνση της κοινής εκπαίδευσης τους με τους Αμερικάνους ομολόγους τους. Ήταν μια δουλειά που στέφτηκε με αποτυχία, μετά την σύσταση του Ρέιγκαν προς την κυβέρνηση Παπανδρέου ότι αντιμετώπιζε σθεναρά την τρομοκρατία. Η Ελληνική κυβέρνηση ανταπέδωσε με την σειρά της, χρησιμοποιώντας την στρατιωτική εκπαίδευση ως μέσο τιμωρίας προς την Αμερικανική τακτική. Μολαταύτα, προσπάθησα να διατηρήσω μία αρμονική σχέση και επαφή με τους περισσότερους Έλληνες αξιωματικούς, παρόλο που μερικοί μου κρατούσαν αποστάσεις.

Ξεπέρασα τα όρια μου για να διατηρήσω ένα υψηλό προφίλ, συμμετέχοντας ακόμη και στην ελληνική σχολή αερομεταφορών, στον Ασπρόπυργο. Κατά την διάρκεια της πρώτης μου πτήσης, ήμουν ο μοναδικός Αμερικάνος πάνω στο ελληνικό αεροσκάφος C-130. Πριν την απογείωση, ένας ορθόδοξος ιερέας φώναξε μία προσευχή και όλοι κάναμε τον σταυρό μας. Ανταλλάξαμε κάποιες κουβέντες αργότερα και μου έδωσε μία μικρή χάρτινη εικόνα του Αγίου Δημητρίου σαν δώρο, την οποία έβαλα μέσα στην τσέπη μου. Μια που ήμουν ο αρχαιότερος εκείνη την ημέρα, είχα την τρομακτική υποψία ότι θα έπρεπε να πέσω πρώτος έξω από την πόρτα του C-130, καθώς αυτό πετούσε πάνω από την ζώνη πτώσεων στα Μέγαρα.

Οι ομάδα των είκοσι ανδρών έπεσε ανεμπόδιστα, όμως ο βοηθός αρχηγός πτώσεων σκοτώθηκε όταν το σκοινί που τον κρατούσε στην βάση έσπασε ξαφνικά, προκαλώντας την απότομη έξοδό του από το αεροσκάφος. Το κύριο αλεξίπτωτο του μπλέχτηκε στην βάση. Προσπάθησε να ανοίξει την ρεζέρβα αλλά μπλέχτηκε και αυτή στα σκοινιά του κυρίως αλεξιπτώτου, αφήνοντας τον εκτιθέμενο σε μία πτώση χιλίων ποδιών προς τον θάνατο. Ήταν είκοσι δύο χρονών. Είχε μεγαλώσει στην Γερμανία και είχε έρθει στην Ελλάδα να υπηρετήσει την στρατιωτική του θητεία, διαλέγοντας το σώμα αλεξιπτωτιστών. Του είχαν μείνει λίγες μέρες ακόμη για να απολυθεί. Λεγόταν Ιωάννης Παραστρατίδης. Ας είναι αιώνια η μνήμη του. Εκείνη την νύχτα, καθώς έβγαζα την στολή μου, ένιωσα την εικόνα στην τσέπη μου. Την έβγαλα και την φίλησα και κράτησα τον Άγιο Δημήτριο μαζί μου σε όλη την διάρκεια της στρατιωτικής καριέρας μου.

Μερικούς μήνες μετά την επιστροφή μου στην Αμερική, ο αμερικανικός σύνδεσμος του πολεμικού ναυτικού Γουίλιαμ Νορντίν σκοτώθηκε από τηλεχειριστήρια βόμβα, που είχε τοποθετηθεί στο αυτοκίνητο του, καθώς έφευγε από το σπίτι του. Η επαναστατική οργάνωση της 17 Νοέμβρη ανέλαβε την ευθύνη. Το 2003, οι αρχές αποβιβάστηκαν στο ήρεμο νησί των Λειψών και συνέλαβαν τον Αλέξανδρο Γιωτόπουλο, τελειώνοντας  έτσι  την εικοσιοκτάχρονη τρομοκρατική δράση της 17 Νοέμβρη. Ο Γιωτόπουλος ήταν ο υποτιθέμενος εγκέφαλος της ομάδας. Ο πατέρας του, Δημήτριος, ήταν αρχηγός των Μαρξιστών, μία ομάδα Τροτσκιστών, που θεωρούνταν σοβαρή απειλή από το ΚΚΕ και τα μέλη της κυνηγήθηκαν από την OPLA,  την μυστική υπηρεσία του κινήματος. Οι εκτελεστές της ένιωθαν ιδιαίτερη ευχαρίστηση κόβοντας λαιμούς με τα καπάκια κονσέρβας και εκτέλεσαν τουλάχιστον εξακόσιους Μαρξιστές.    Δεν υπήρξαν άλλες επιθέσεις από τότε που συλήφθηκαν ο Γιωτόπουλος και οι συνεργάτες του. Δυστυχώς, ο εμφύλιος πόλεμος κληροδότησε ανεξίτηλα σημάδια στον ψυχισμό των Ελλήνων.

Xaris Alexiou - Ela stin parea mas fantare (O fantaros)